Stracą szczególnie ci, którzy przez wiele lat otrzymywali wcześniejszą emeryturę. Teraz przy przeliczeniu jej nowej podstawy trzeba ująć to, co ZUS już im wypłacił.
Niższa podstawa
Do 31 grudnia 2012 r. przepisy pozwalały uprawnionemu do wcześniejszej emerytury nabyć po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) prawo do tzw. emerytury powszechnej. Od 1 stycznia 2013 r. osoby uprawnione do wcześniejszego świadczenia nadal mogą nabywać prawo do emerytury powszechnej po ukończeniu podwyższonego powszechnego wieku senioralnego.
Zmieniły się natomiast zasady ustalania jej wysokości. Od 1 stycznia 2013 r. podstawa obliczenia emerytury przyznawanej na podstawie art. 24 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej ustawa emerytalna) jest pomniejszana o kwoty pobranych wcześniejszych emerytur.
Podstawę obliczenia takiej emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem ich waloryzacji, zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego ten, od którego przysługuje wypłata świadczenia oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego.
Pomniejszanie podstawy polega na odjęciu od niej sumy kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki zdrowotnej (w tzw. kwocie brutto). Jeżeli przyznana wcześniejsza emerytura była zmniejszana wskutek osiągania przychodów, to do ustalenia podstawy świadczenia ZUS przyjmie kwoty faktycznie wypłacone (po dokonaniu rozliczenia przychodów).
Przykład
Pani Stanisława, urodzona 14 czerwca 1953 r., nabyła prawo do wcześniejszej emerytury od 1 lipca 2012 r. Rozwiązała stosunek pracy i od 1 sierpnia 2012 r. ZUS wypłaca jej emeryturę.
Jeśli zainteresowana zgłosi wniosek o emeryturę z art. 24 ustawy emerytalnej, czyli po ukończeniu obowiązującego od 1 stycznia 2013 r. powszechnego wieku emerytalnego (u niej 60 lat i trzech miesięcy, który osiągnie 14 września 2013 r.), to podstawę nowej emerytury trzeba pomniejszyć o sumę wszystkich emerytur wypłaconych od 1 sierpnia 2012 r.
Kogo to obejmie
Zasady pomniejszania podstawy emerytury przysługującej po osiągnięciu wieku emerytalnego z art. 24 ustawy emerytalnej dotyczą świadczeń, które będą przyznane osobom mającym ustalone już uprawnienia do:
- emerytury wcześniejszej przyznanej na mocy art. 46, 50, 50a, 50e, 184 ustawy emerytalnej lub art. 88 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.) oraz na mocy art. 34 lub art. 48 i 49 ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym 31 grudnia 2006 r., jeżeli te osoby pobierały świadczenia,
- emerytury częściowej.
Część zmian idzie jednak na rękę ubezpieczonym. Chodzi m.in. o możliwość uwzględniania przechodzącym na emeryturę, którzy utracili prawo do renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wskutek odzyskania zdolności do pracy, okresów pobierania tej renty.
Niektórym lepiej
Do 31 grudnia 2012 r. okres pobierania renty z racji niezdolności do pracy ZUS uwzględniał w zakresie niezbędnym do przyznania emerytury. I wyłącznie wtedy, gdy prawo do renty ustało z powodu odzyskania zdolności do pracy, tzn. gdy lekarz orzecznik ZUS orzekł, że ubezpieczony może wrócić do pracy, oraz gdy osoba zainteresowana pobierała rentę okresową, a po upływie tego okresu nie wnioskowała o dalsze ustalenie uprawnień do świadczenia.
Od 1 stycznia 2013 r. przy ustalaniu prawa do emerytury częściowej z art. 26b oraz emerytury dla urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. z art. 27 i 28 ustawy emerytalnej, temu, kto utracił prawo do renty z racji niezdolności do pracy przysługującej z FUS, gdyż odzyskał zdolność do pracy, uwzględnia się też okresy pobierania tej renty.
Pod warunkiem, że okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7 i 10 ustawy, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.
Mniej niż pięć lat
Do 31 grudnia 2012 r. niezdolność do pracy orzekana była na nie dłużej niż pięć lat. Jeżeli jednak według wiedzy medycznej nie było rokowań co do odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu, lekarz orzecznik lub komisja lekarska mogły orzec o niezdolności na dłuższy czas. Natomiast u osoby, której brakowało mniej niż pięć lat do osiągnięcia wieku emerytalnego (60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny), niezdolność do pracy orzekano do osiągnięcia tego wieku. Pod warunkiem, że osoba ta:
- była już uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy,
- prawo do tej renty istniało przez co najmniej pięć lat poprzedzających dzień badania lekarskiego oraz
- była nadal niezdolna do pracy.
Od 1 stycznia 2013 r. jeżeli uprawnionemu do renty z racji niezdolności do pracy przez co najmniej ostatnich pięć lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż pięć lat do osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1a i 1b ustawy emerytalnej, to w razie dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy ZUS orzeka ją do dnia osiągnięcia tego wieku (art. 13 ust. 3a ustawy emerytalnej).
Oznacza to, że w związku ze stopniowym podniesieniem wieku emerytalnego, jeśli spełnione będą przesłanki do orzeczenia niezdolności do pracy z art. 13 ust. 3a ustawy emerytalnej, ZUS przedłuży ją do ukończenia podwyższonego wieku senioralnego.
Do podwyższonego wieku
Stopniowe odsuwanie finiszu pracy zawodowej do 67. roku życia obejmuje też osoby, które przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do renty z racji niezdolności do pracy do dnia osiągnięcia wieku emerytalnego, wynoszącego do końca 2012 r. odpowiednio 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.
Na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej urodzonym po 31 grudnia 1948 r. ZUS przyznaje emeryturę z urzędu zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy. Chodzi o osobę, która osiągnęła wiek uprawniający do tej emerytury oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 24a ustawy emerytalnej).
Przykład
Urodzony 16 sierpnia 1949 r. pracownik od 1 lutego do 31 lipca 2012 r. przebywał na zwolnieniu lekarskim. Lekarz orzecznik ZUS 5 sierpnia 2012 r. uznał go za częściowo niezdolnego do pracy do ukończenia 65. roku życia, czyli do 15 sierpnia 2014 r. Od jakiej daty otrzyma emeryturę z urzędu po wydłużeniu wieku senioralnego?
Wydłużony powszechny wiek emerytalny pracownik osiągnie z 15 lutego 2015 r., tj. z upływem 65 lat i siedmiu miesięcy i z tą datą przejdzie na emeryturę (art. 24 ust. 1b pkt 3 ustawy emerytalnej). Nie będzie musiał jednak składać wniosku o przedłużenie renty z tytułu niezdolności do pracy.
Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które przed 1 stycznia 2013 r. miały orzeczoną niezdolność do pracy przez lekarza orzecznika lub komisję lekarską ZUS, zachowają prawo do pobieranego świadczenia do osiągnięcia wieku emerytalnego, ustalonego indywidualnie dla tych ubezpieczonych.