Planując ruchy kadrowe, dyrektor szkoły musi pamiętać, że starsi nauczyciele nie będą już automatycznie zwalniać etatów dla młodszych kolegów. Ustawa z 23 listopada 2012 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z podwyższeniem wieku emerytalnego (DzU z 31 grudnia, poz. 1544) zlikwidowała bowiem od 1 stycznia br. możliwość zwalniania nauczyciela tylko ze względu na osiągnięcie wieku emerytalnego.
Nastąpiło to na skutek wykreślenia ust. 4 z art. 23 Karty nauczyciela (KN). Zgodnie z nim po osiągnięciu przez nauczyciela mianowanego wieku emerytalnego określonego w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin – jeżeli z osiągnięciem wieku emerytalnego nauczyciel nie nabył prawa do emerytury – dyrektor szkoły przedłuża okres zatrudnienia, nie dłużej jednak niż o dwa lata od osiągnięcia wieku emerytalnego.
Oznaczało to, że stosunek pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania ulegał rozwiązaniu, gdy skończył on 65 lat i nabył prawo do emerytury. W przypadku, gdy pedagog nie uzyskał prawa do świadczenia, dyrektor szkoły przedłużał okres zatrudnienia o maksymalnie dwa lata.
Obecnie jednak podstawą rozstania z nauczycielem muszą być inne przesłanki, np. likwidacja szkoły czy oddziału.
Decydujące kryteria
Dyrektor musi zatem pamiętać, że od tego roku zwolnić „emerytowanego" nauczyciela mianowanego może praktycznie tylko z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 KN.
Przy czym wyboru powinien dokonywać przy zastosowaniu kryteriów jasnych i czytelnych dla zainteresowanych. Jeżeli nauczyciel odwoła się do sądu pracy po otrzymaniu wypowiedzenia, ten oceni, czy kryteria te były obiektywne i niedyskryminujące. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z 27 listopada 1997 r. (I PKN 399/97) sądy badają, czy rozwiązanie stosunku pracy było uzasadnione. Gdy zastosowane kryteria będą dowolne, dyskryminujące lub spowodują wytypowanie niewłaściwej osoby, dyrektor może przegrać sprawę.
Jednak KN nie określa, jakie czynniki i w jakiej kolejności należy brać pod uwagę. Dlatego decydujące znaczenie przy ich określaniu powinny mieć dotychczasowe orzeczenia SN.
Wynika z nich, że osiągnięcie wieku emerytalnego nie może być podstawowym kryterium. Jednak w sytuacji, gdy nauczyciele o zbliżonych kwalifikacjach pozostaliby bez pracy i źródła utrzymania, wybór do zwolnienia osoby, która posiada uprawnienia emerytalne, nie może być traktowany jako dyskryminujący ze względu na wiek. Tak orzekł SN w wyrokach z 21 kwietnia 1999 r. (I PKN 31/99), z 25 lipca 2003 r. (I PK 305/02) oraz z 26 listopada 2003 r. (I PK 616/02).
Nietrafiony wybór
W doborze nauczyciela do zwolnienia należy jednak w pierwszej kolejności uwzględnić podstawę nawiązania stosunku pracy. Trwałość stosunku pracy nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania jest chroniona bardziej niż tego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę (wyrok SN z 14 grudnia 2000 r., I PKN 138/00).
Drugim istotnym kryterium są kwalifikacje. Jednak porównanie ich wymaga uwzględnienia nie tylko formalnego poziomu wykształcenia, ale także praktyki w nauczaniu danego przedmiotu. Należy przy tym brać pod uwagę okres zatrudnienia na stanowisku nauczyciela przedmiotu, którego liczba godzin nauczania ulega zmniejszeniu, a nie ogólny czas wykonywania zawodu.
W wyroku z 10 stycznia 2002 r. (I PKN 771/00) SN wskazał, że formalnie brak wyższego wykształcenia może równoważyć dłuższa praktyka zawodowa. Ten sam sąd w wyroku z 11 września 2001 r. ( I PKN 610/00) wskazał, że jeśli praca nauczyciela jest najniżej oceniana przez przełożonych oraz uczniów i ich rodziców, to wybranie go do zwolnienia nie jest dowolne ani nie narusza zasady równego traktowania pracownika lub zasady niedyskryminacji.
Dyskryminacji nie stanowi również zwolnienie nauczyciela na podstawie niekorzystnej oceny jego pracy i osiągnięć w nauczaniu i wychowaniu uczniów, szczególnie gdy jego sytuacja osobista nie jest gorsza niż pozostałych pracowników. Wybór do zwolnienia mogą też uzasadniać długotrwałe, dezorganizujące pracę w szkole, nieobecności nauczyciela z powodu choroby (wyrok SN z 22 września 2000 r., I PKN 29/00).
Jeżeli zatem dyrektor w pierwszej kolejności rozwiąże stosunek pracy z nauczycielem, który nabył prawo do emerytury w sytuacji, gdy dysponował realną możliwością zwolnienia innego nauczyciela, który ma np. niższe kwalifikacje, naraża się na przegraną w sporze z pedagogiem żądającym przywrócenia go do pracy w szkole. ?>Ranking przesłanek
Poniższe kryteria ułożone są według hierarchii ważności. Jeżeli na podstawie pierwszego z nich nie uda się ustalić osoby, która otrzyma wypowiedzenie, należy przejść do kolejnego. Uprawnienia emerytalne nie są przy tym najważniejszym kryterium.
1. Kwalifikacje formalne (w pierwszej kolejności wypowiedzenie otrzyma osoba o najniższym poziomie kwalifikacji)
2. Realizacja zadań dydaktyczno-wychowawczych i opiekuńczych wynikających z pensum godzin dydaktycznych oraz dodatkowo wykonywanych przez nauczyciela czynności, a w szczególności: aktualna ocena pracy wychowawczej, dydaktycznej i opiekuńczej
3. Dyscyplina pracy, np. absencja, spóźnienia
4. Kwalifikacje zawodowe uprawniające do wykonywania innego zawodu
5. Posiadane uprawnienia emerytalne
6. Sytuacja materialna i rodzinna (w ostatniej kolejności zwalniani są samotni rodzice, jedyni żywiciele rodziny)