Od 1 czerwca 2012 r., kiedy to w Dzienniku Ustaw został opublikowany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 24 maja 2012 r. (P 12/10; DzU poz. 622), ZUS zmodyfikował zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłku dla przedsiębiorców.

Ale zmiana ta nie dotyczy wszystkich. Chodzi jedynie o te osoby, które już jakiś czas prowadzą działalność, ale z uwagi na inny tytuł do ubezpieczeń, który ustał, składkę chorobową od biznesu dopiero zaczęli opłacać.

Niekonstytucyjne uzupełnianie

We wskazanym wyroku TK uznał za niezgodny z zasadą sprawiedliwości społecznej brak możliwości odpowiedniego stosowania do przedsiębiorców art. 37 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.); dalej ustawa zasiłkowa.

Przepis ten mówi, że jeśli pracownik zachoruje przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, to podstawą wymiaru należnego mu zasiłku chorobowego jest wynagrodzenie, które ubezpieczony będący pracownikiem osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy. Oznacza to, że kwoty świadczenia nie nalicza się wówczas od faktycznej wysokości pensji osiągniętej za niepełny miesiąc pracy, ale od kwoty uzupełnionej, tj. takiej, jaką pracownik zarobiłby, gdyby przepracował cały miesiąc.

Zasada ta dotychczas nie miała zastosowania do osób prowadzących własną działalność. Jeśli biznesmen zgłosił się do ubezpieczenia chorobowego w trakcie jednego miesiąca, a w następnym zaczął chorować, podstawą wymiaru należnego mu świadczenia była nieuzupełniona podstawa wymiaru składki chorobowej za pierwszy, niepełny miesiąc ubezpieczenia.

Trybunał uznał, że zasada ta nie powinna być stosowana, gdy przedsiębiorca przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od razu po tym, kiedy ustał mu inny tytuł do opłacania obowiązkowych składek społecznych. W takiej sytuacji niezależnie, jak długo taka osoba nieprzerwanie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu, otrzymywała zaniżony zasiłek i to czasem przez wiele miesięcy.

Kto skorzysta

W wyjaśnieniach, jakie ZUS opublikował na swojej stronie internetowej 16 sierpnia br., wskazał trzy przesłanki, po łącznym spełnieniu których uzupełnia od 1 czerwca 2012 r. przychód przedsiębiorcy stanowiący podstawę wymiaru zasiłku:

1 września mija termin na złożenie skargi o wznowienie postępowania w sprawie zaniżonych wypłat

- gdy przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z racji prowadzenia biznesu bezpośrednio po tym, jak ustał mu inny tytuł do tego ubezpieczenia,

- drugi tytuł do ubezpieczeń trwał równolegle z prowadzeniem działalności i dlatego składka chorobowa od biznesu nie była opłacana,

- jeśli przedsiębiorca przystąpił do ubezpieczenia chorobowego w trakcie miesiąca, a prawo do zasiłku uzyskał zaraz w następnym.

Uzupełnienie polega na tym, że ZUS dzieli faktyczną kwotę, od jakiej została opłacona składka chorobowa za niepełny miesiąc ubezpieczenia przez liczbę dni kalendarzowych podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, a wynik mnoży przez liczbę dni kalendarzowych danego miesiąca.

Przykład

Pani Anna prowadzi działalność od kilku lat. Równolegle jednak do 16 lipca br. była zatrudniona na pełny etat. Jej wynagrodzenie było wyższe od minimalnego, dlatego z działalności nie mogła zgłosić się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego (mogła jedynie przystąpić do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, a wtedy chorobowe jest wykluczone).

Od razu po tym, kiedy przestała pracować na etat, tj. od 17 lipca, zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia działalności (w tym do dobrowolnego chorobowego). Na początku sierpnia zaczęła chorować. Za lipiec br. opłaciła składki społeczne od podstawy 1023,68 zł (2115,60 zł : 31 dni x 15 dni ubezpieczenia).

Przed opublikowaniem wyroku TK, od tej kwoty zostałby naliczony zasiłek chorobowy dla pani Anny. Jednak po tej zmianie podstawą jego wymiaru będzie kwota uzupełniona pomniejszona o 13,71 proc., tj.:

1023,68 zł  : 15 dni ubezpieczenia x 31 dni kalendarzowych lipca = 2115,61 zł

2115,61 zł – (2115,61 zł x 13,71 proc.) = 1825,55 zł.

Nadal bez zmian

Możliwość uzupełnienia podstawy wymiaru składek do naliczenia zasiłku nie dotyczy jednak sytuacji, gdy:

- niezdolność do pracy powstała w pierwszym kalendarzowym miesiącu ubezpieczenia,

- przedsiębiorca bezpośrednio przed przystąpieniem do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego nie podlegał temu ubezpieczeniu z innego tytułu (np. od 16 lipca 2012 r. prowadzi działalność, a wcześniej nigdzie nie pracował),

- drugi tytuł do ubezpieczeń społecznych nie trwał równolegle; nie ma wówczas znaczenia, że między nimi nie wystąpił ani jeden dzień przerwy (np. umowa o pracę zakończyła się 14 lipca 2012 r., a działalność jest prowadzona od dnia następnego lub później),

- przedsiębiorca nie przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od razu po tym, kiedy ustał mu inny tytuł do ubezpieczeń społecznych trwający wcześniej równolegle z działalnością (np. gdy biznesmen był zatrudniony do 5 lipca 2012 r., od 6 lipca zgłosił się do obowiązkowego ubezpieczenia emerytalno-rentowego z działalności, ale do dobrowolnego chorobowego przystąpił później),

- przedsiębiorca, choć ma inny tytuł do ubezpieczeń społecznych trwający równolegle z działalnością, i tak ma obowiązek opłacać obowiązkowe składki społeczne od biznesu (np. pracuje na część etatu za wynagrodzeniem niższym od minimalnego), ale dopiero zaczął opłacać dobrowolną składkę chorobową, a ten dodatkowy tytuł wciąż trwa.

Kto może wystąpić o wyrównanie

Przedsiębiorcy, którzy przed dniem wejścia w życie wyroku TK otrzymali zasiłek w zaniżonej wysokości, mogą wystąpić do ZUS  o ponowne ustalenie podstawy wymiaru świadczenia. Termin na reakcję minął już tym, którzy otrzymali w tej sprawie decyzję ZUS, od której nie odwołali się do sądu. Mieli na to tylko miesiąc, który upłynął 2 lipca 2012 r.

Ci, którzy złożyli odwołanie i uzyskali niekorzystny dla siebie wyrok, mają czas do jutra (1 września), by złożyć lub wysłać skargę o wznowienie postępowania na podstawie art. 401

1

, art. 405, art. 407 § 2 i art. 408 k.p.c. Adresować należy ją do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, a jeżeli zaskarżono orzeczenie sądów różnych instancji, to do tego wyższej instancji.

W najbardziej korzystnej sytuacji są ci przedsiębiorcy, którzy nigdy nie negowali sposobu, w jaki ZUS naliczył im wysokość zasiłku. Mają sześć miesięcy od dnia opublikowania wyroku TK (tj. do 1 grudnia 2012 r.) na to, by żądać od ZUS ponownego ustalenia podstawy wymiaru zasiłku. Możliwość uzyskania wyrównania dotyczy jednak wyłącznie świadczenia wypłaconego w okresie ostatnich trzech lat. Wcześniejsze roszczenia zasiłkowe uległy już przedawnieniu.