Ustawodawca precyzyjnie uregulował odpowiedzialność członków zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (dotyczy to również spółek kapitałowych w organizacji).

Poprzez zawarte w art. 31 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=333804]ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.[/link]; dalej ustawa systemowa) odesłanie ukształtowano ją w sposób analogiczny do uregulowanej w art. 116 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=E5F057DBF329CAC128973D82900E202C?id=176376]ordynacji podatkowej[/link] odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe.

Wynika z tego, że ZUS będzie mógł pociągnąć członków zarządu do odpowiedzialności, jeśli tylko wykaże, że egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Bez tego nie ma mowy, aby prezesi odpowiedzieli za zaległości składkowe całym swoim majątkiem.

[srodtytul]Brak rezultatów[/srodtytul]

Ustalenie bezskuteczności egzekucji przez ZUS nie może nastąpić w sposób dowolny. Judykatura i doktryna prawa wypracowały w tym zakresie pewne reguły. Było to konieczne, bo w przepisach prawa ubezpieczeń społecznych i prawa podatkowego nie zdefiniowano pojęcia bezskuteczności egzekucji. Definicji takiej nie ma także w innych aktach prawnych.

Przyjmuje się zatem, że o spełnieniu omawianej przesłanki można mówić tylko wtedy, gdy postępowanie egzekucyjne dotyczące należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne było wszczęte i przeprowadzone na podstawie przepisów [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=906021C3C4F8A71B08066CD633B6506B?id=70930 ]kodeksu postępowania cywilnego[/link] bądź ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Nie ma przy tym wymogu wydania postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z uwagi na bezskuteczność egzekucji [b](np. [link=http://www.rp.pl/artykul/313331.html]uchwała Sądu Najwyższego z 13 maja 2009 r., I UZP 4/09[/link]). [/b]

O bezskuteczności egzekucji można mówić jedynie wtedy, gdy przymusowa realizacja zobowiązań dłużnika nie daje rezultatu w stosunku do jego całego majątku, a nie jedynie wybranych składników majątkowych [b](wyrok SN z 28 października 2009 r., I UK 134/09). [/b]

Egzekucja tylko z części majątku lub przeprowadzona z wykorzystaniem tylko jednego ze sposobów nie uzasadnia przyjęcia bezskuteczności egzekucji jako przesłanki odpowiedzialności członka zarządu spółki kapitałowej za dług tej spółki jako płatnika składek na ubezpieczenie społeczne[b] (patrz wyrok SN z 11 maja 2006 r., I UK 271/05).[/b]

Członkowie zarządu mogą się zatem bronić przed odpowiedzialnością w sądzie ubezpieczeń społecznych. Wystarczy, że wykażą, że ZUS nie przeprowadził egzekucji z całego majątku spółki, a ograniczył się tylko do pewnych składników majątku. W tym momencie to ZUS będzie musiał udowodnić, że egzekucja była przeprowadzona jednak z całego majątku.

[ramka][b]Przykład 1[/b]

ZUS wydał decyzję stwierdzającą odpowiedzialność prezesa spółki z o.o. Zysk za zobowiązania składkowe. Miał wprawdzie informację, że spółka jest właścicielem nieruchomości, jednak egzekucję ograniczył jedynie do ruchomości, i okazała się bezskuteczna.

W takiej sytuacji brak było podstaw do wydania konstytutywnej decyzji przerzucającej odpowiedzialność na prezesa spółki. ZUS nie wykazał bowiem, że egzekucja z całego majątku spółki okazała się bezskuteczna. Istnieją zatem podstawy do wniesienia odwołania od tej decyzji do sądu ubezpieczeń społecznych.[/ramka]

Aprobowany jest jednak powszechnie pogląd wyrażony przez [b]SN w wyroku z 17 lipca 2009 r. (I UK 49/09)[/b], że gdy wobec spółki było prowadzone postępowanie upadłościowe, w którym dokonano podziału masy upadłości i roszczenie organu rentowego zostało zaspokojone tylko w części, to można przyjąć spełnienie przesłanki bezskuteczności egzekucji.

[srodtytul]Ciężar dowodu[/srodtytul]

Wykazanie, że egzekucja wobec spółki okazała się bezskuteczna, spoczywa na ZUS. W decyzji o odpowiedzialności osób trzecich musi on zatem sprecyzować, do jakich składników majątku została ona skierowana i jaki był jej skutek w stosunku do skonkretyzowanego mienia. Powinien też udowodnić, że egzekucję skierował do wszystkich znanych składników mienia.

Członkowie zarządu muszą natomiast wykazać przesłanki wyłączające odpowiedzialność [b](wyrok NSA z 6 marca 2003 r., SA/Bd 85/2003)[/b], tj. że:

- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe),

- niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez winy konkretnego członka zarządu, bo np. złożył on rezygnację z pełnienia funkcji i faktycznie nie zajmował się sprawami spółki, gdy zaistniały podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości [b](wyrok SN z 13 lipca 2005 r., I UK 292/04)[/b],

- istnieje mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości składkowych spółki w znacznej części.

[ramka][b]Przykład 2[/b]

ZUS po wykazaniu przesłanki bezskuteczności egzekucji wydał decyzję o odpowiedzialności subsydiarnej pana Jana jako prezesa zarządu spółki z o.o. Zysk za zobowiązania składkowe. Pan Jan twierdzi jednak, że złożył we właściwym czasie wniosek o ogłoszenie upadłości.

W takiej sytuacji decyzja ZUS była prawidłowa, ale pan Jan na etapie postępowania przed sądem będzie musiał wykazać, że faktycznie ten wniosek złożył we właściwym czasie, tj. w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym dłużnik stał się niewypłacalny, czyli przestał regulować wymagalne zobowiązania lub stwierdzono, że majątek spółki nie wystarczy na zaspokojenie długów (art. 21 w zw. z art. 11 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=000CD2EBF631D2BC096C8F579C8C6503?id=328912]prawa upadłościowego i naprawczego[/link]).

Jeżeli to udowodni, to uwolni się od odpowiedzialności.[/ramka]

[ramka][b]Charakter decyzji i obciążenia[/b]

- Decyzja ZUS o pociągnięciu do odpowiedzialności członka zarządu ma charakter konstytutywny. Oznacza to, że to ona jest źródłem odpowiedzialności prezesa. Przesłanki materialnoprawne obciążenia odpowiedzialnością za zaległości składkowe spółki muszą zatem być spełnione już na dzień wydania decyzji, a nie np. w toku postępowania sądowego.

Decyzja wydana bez uprzedniego stwierdzenia bezskuteczności egzekucji w toku postępowania egzekucyjnego narusza art. 116 § 1 ordynacji w związku z art. 31 ustawy systemowej, który wymaga spełnienia takiego materialnoprawnego warunku do obciążenia członka zarządu odpowiedzialnością za zaległości. Odwołanie od tej decyzji musi być zatem uwzględnione, a w takim wypadku sąd zmienia zaskarżoną decyzję i orzeka co do istoty sprawy (art. 477[sup]14[/sup] § 2 k.p.c.).

Takie stanowisko zajął [b]SN w wyroku z 28 października 2009 r. (I UK 134/09).[/b]

- W przypadku spółek kapitałowych w organizacji do odpowiedzialności można pociągnąć ich pełnomocników, a jeżeli nie zostali powołani, wspólników (w przypadku gdy spółki nie mają zarządu). Natomiast za zaległości składkowe spółek kapitałowych w likwidacji taką odpowiedzialność jak członkowie zarządu ponoszą likwidatorzy tych spółek [b](wyrok SN z 8 lipca 2008 r., II UK 341/07).[/b]

W obu przypadkach przesłanką odpowiedzialności jest wykazanie bezskuteczności egzekucji.[/ramka]

[i]Autor jest adwokatem w Bytomiu[/i]

[ramka][b]Zobacz poradnik [link=http://www.rp.pl/temat/193066.html]"Jak ZUS ściąga zaległe składki"[/link][/b][/ramka]