Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w czasie ubezpieczenia chorobowego albo urlopu wychowawczego:
- urodziła dziecko,
- przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do siódmego roku życia i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia; jeśli wobec dziecka podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, z tego uprawnienia można korzystać do ukończenia przez dziecko 10. roku życia,
- przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do siódmego roku życia (odpowiednio 10. roku życia – gdy wobec dziecka odroczono obowiązek szkolny) w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej.
O zasiłek macierzyński może się też starać ubezpieczony mężczyzna, który przyjął na wychowanie dziecko do siódmego roku życia lub 10. roku życia – gdy wobec niego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego.
Zasiłek macierzyński przysługuje przez czas ustalony w kodeksie pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, okres urlopu rodzicielskiego, a także ojcowskiego.
Za podstawowy okres
Zasiłek z tytułu urodzenia dziecka należy się przez okres ustalony kodeksem pracy jako czas urlopu macierzyńskiego.
Wcześniejsza rezygnacja
Po korzystaniu z zasiłku macierzyńskiego przez co najmniej 14 tygodni po porodzie matka dziecka może zrezygnować z pozostałej jego części. Niewykorzystaną część zasiłku otrzyma wówczas ubezpieczony ojciec dziecka na swój pisemny wniosek. Jemu to świadczenie należy się bezpośrednio po rezygnacji z części zasiłku macierzyńskiego przez matkę.
Śmierć, porzucenie, pobyt w szpitalu
W razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu ojcu lub innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny, jeżeli przerwą działalność zarobkową, aby sprawować osobistą opiekę nad malcem. Gdy przebywa on w szpitalu, matka może – po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za co najmniej osiem tygodni po porodzie – przerwać pobieranie tego świadczenia i wykorzystać pozostałą jego część po wypisaniu dziecka ze szpitala.
Gdy to matka przebywa w szpitalu, po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za osiem tygodni po porodzie może przerwać jego pobieranie, a ubezpieczony ojciec ma wtedy prawo do jego części w czasie pobytu matki na oddziale. Łączny wymiar wykorzystany przez matkę i ojca dziecka nie może jednak przekraczać pełnego okresu wypłaty zasiłku macierzyńskiego. Dotyczy to też ubezpieczonej, która przyjęła dziecko na wychowanie.
W razie urodzenia martwego dziecka lub jego śmierci przed upływem ośmiu tygodni, ubezpieczona ma prawo do zasiłku macierzyńskiego przez osiem tygodni (56 dni) po porodzie, nie krócej jednak niż przez siedem dni od śmierci. Gdyby dziecko zmarło po ośmiu tygodniach życia, kobieta otrzyma zasiłek macierzyński, nie więcej jednak niż za siedem dni od śmierci niemowlęcia.
Wychowanie i przysposobienie
Okres urlopu na warunkach macierzyńskiego z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie zależy od liczby dzieci przyjętych na wychowanie. Jego wymiar ustalany jest tak samo jak w przypadku urodzenia dziecka, czyli wynosi od 20 do 37 tygodni. Przy czym znaczenie ma tu liczba dzieci jednocześnie przyjętych na wychowanie. Wśród dzieci przyjętych równocześnie na wychowanie uwzględnia się te, które nie ukończyły siódmego lub odpowiednio 10. roku życia.
Ubezpieczona, która przyjmuje na wychowanie dziecko w wieku do 7. lub odpowiednio 10. roku życia w celu jego przysposobienia i wystąpi z wnioskiem do sądu o wszczęcie postępowania w tej sprawie albo przyjmie takie dziecko na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej), ma prawo do zasiłku macierzyńskiego przez co najmniej dziewięć tygodni (63 dni). Te same zasady stosuje się w przypadku ubezpieczonego mężczyzny.
Przykład
Ubezpieczona przyjęła na wychowanie chłopca w wieku sześciu lat i ośmiu miesięcy i wystąpiła do sądu z wnioskiem o jego przysposobienie. Zasiłek macierzyński odpowiadający urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje jej nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko siódmego roku życia.
Przykład
Pracownica przyjęła na wychowanie dziewczynkę mającą sześć lat i 11 miesięcy w ramach rodziny zastępczej. Zasiłek macierzyński odpowiadający urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje przez minimalny okres dziewięciu tygodni, mimo że w tym czasie dziewczynka skończy siódmy rok życia.
Jeśli dziecko przyjęte na wychowanie umrze po ośmiu tygodniach życia, ubezpieczona będzie otrzymywać zasiłek macierzyński przez siedem dni od jego śmierci.
Na dodatkowym urlopie
Ubezpieczona matka, która urodziła dziecko, ma prawo do zasiłku macierzyńskiego także przez ustalony w kodeksie pracy okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Wynosi on:
- do sześciu tygodni – przy urodzeniu jednego dziecka przy jednym porodzie,
- do ośmiu tygodni – w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
Także ubezpieczona, która przyjmie na wychowanie dziecko do siódmego roku życia (lub 10. roku życia – gdy wobec niego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego), a następnie wystąpi do sądu o przysposobienie tego dziecka albo przyjmie dziecko w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej), otrzyma zasiłek macierzyński przez okres dodatkowego urlopu na warunkach macierzyńskiego. Liczy on:
- do sześciu tygodni – przy przyjęciu na wychowanie jednego dziecka,
- do ośmiu tygodni – w razie jednoczesnego przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego dziecka,
- do trzech tygodni – gdy korzysta z uprawnień do minimalnego wymiaru urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Zasiłek macierzyński należy się w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności od następnego dnia po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego albo tego na warunkach macierzyńskiego. Można go przyznać w jednej części albo najwyżej w dwóch częściach przypadających bezpośrednio jedna po drugiej.
Ojciec dziecka ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający dodatkowemu urlopowi macierzyńskiemu na równi z matką dziecka, w każdym przypadku, gdy z uprawnień do zasiłku za ten okres nie korzysta matka.
Rodzice mogą się dzielić tymi uprawnieniami, ale nie mogą przekroczyć okresu przysługiwania zasiłku. Nie mogą też korzystać z niego równocześnie.
Przy urlopie rodzicielskim
Ubezpieczona, która urodziła dziecko lub przyjęła je na wychowanie, ma prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres urlopu rodzicielskiego. Przysługuje on do 26 tygodni (tj. 182 dni), niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie (lub przyjętych na wychowanie). Trzeba go wykorzystać bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego przysługującego za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego albo dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze.
Zasiłek macierzyński za czas urlopu rodzicielskiego może być przyznany albo od razu w całości, albo w częściach – nie więcej niż trzech. Każda z nich powinna być wielokrotnością tygodnia i nie może być krótsza niż osiem tygodni. Części zasiłku macierzyńskiego muszą następować bezpośrednio jedna po drugiej.
Rodzice mogą dzielić się uprawnieniami do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego, a także korzystać z niego jednocześnie. Jednak łączna wypłata zasiłku macierzyńskiego nie może przekroczyć 26 tygodni. Zasiłek macierzyński trzeba wybrać maksymalnie w trzech częściach.
Tragiczne okoliczności
Gdy matka umrze lub porzuci dziecko w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego za dodatkowy okres, jego ubezpieczony ojciec ma prawo do niewykorzystanej przez matkę części zasiłku macierzyńskiego. Musi jednak przerwać działalność zarobkową, aby osobiście opiekować się potomkiem.
Jeśli dziecko umrze w czasie wypłaty zasiłku macierzyńskiego, ubezpieczona matka zachowuje prawo do zasiłku macierzyńskiego przez siedem dni od jego śmierci.
Gdy ubezpieczona w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego przebywa w szpitalu, może przerwać jego pobieranie, aby mógł o niego wystąpić ubezpieczony ojciec dziecka. Ma wówczas prawo do części zasiłku przypadającej na okres pobytu kobiety w szpitalu. Łączny wymiar świadczenia wykorzystanego przez rodziców nie może przekraczać tego z kodeksu pracy.
Ojciec też skorzysta
Ubezpieczony ojciec wychowujący dziecko ma prawo do zasiłku macierzyńskiego podczas urlopu ojcowskiego, czyli za dwa tygodnie. Może je wykorzystać nie później niż do ukończenia przez dziecko 12 miesięcy.
Przykład
Pracownik wystąpił 13 kwietnia 2015 r. z wnioskiem o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego od 28 kwietnia 2015 r. na dziecko urodzone 6 stycznia 2015 r. Złożył niezbędne dokumenty. Miał prawo do zasiłku macierzyńskiego od 28 kwietnia do 11 maja 2015 r. (14 dni).
Ubezpieczony ojciec, który wychowuje przysposobione dziecko, też otrzyma zasiłek macierzyński. Będą to dwa tygodnie, ale nie dłużej niż do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu orzekającego przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko siódmego roku życia. A jeśli wobec dziecka podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.
Przykład
Ubezpieczony ojciec, który podlega ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej, wystąpił o zasiłek macierzyński od 14 do 27 kwietnia 2015 r. Przysposobił dziecko urodzone 20 kwietnia 2008 r. Postanowienie sądu w tej sprawie uprawomocniło się 16 marca 2015 r. Wobec dziecka nie podjęto decyzji o odroczeniu obowiązku szkolnego. Zasiłek macierzyński przysługuje przedsiębiorcy nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko siódmego roku życia, czyli od 14 do 19 kwietnia 2015 r.
Po ustaniu zatrudnienia
Zasiłek macierzyński przysługuje też, gdy ubezpieczenie chorobowe matki ustało w okresie ciąży i dziecko urodzi się w czasie, gdy kobieta już mu nie podlega. Będzie tak pod warunkiem, że to ubezpieczenie ustało:
- wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
- z naruszeniem przepisów prawa stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.
Pracownicy, z którą rozwiązano stosunek pracy w czasie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i której nie zapewniono innego zatrudnienia, do dnia porodu przysługuje zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.
Kobieta zatrudniona na umowę o pracę na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, z którą umowę przedłużono do dnia porodu, ma prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu umowy.
—oprac. pracownicy ZUS
Cztery możliwości
Ubezpieczony ojciec dziecka dostanie zasiłek za okres odpowiadający dodatkowemu urlopowi macierzyńskiemu, gdy:
- ubezpieczona matka dziecka pobierała zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego, ale nie korzysta z zasiłku macierzyńskiego podczas dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub korzystała tylko z jego części,
- ubezpieczona matka dziecka skróciła pobieranie zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni po porodzie i z uprawnień do zasiłku za pozostały okres korzysta ubezpieczony ojciec dziecka, jeśli z zasiłku macierzyńskiego za dodatkowy urlop macierzyński nie korzysta matka dziecka,
- ubezpieczona matka przebywa w szpitalu i nie może opiekować się dzieckiem, a więc przerywa pobieranie zasiłku macierzyńskiego i z tych uprawnień korzysta ojciec dziecka,
- ubezpieczony ojciec pobiera zasiłek macierzyński po śmierci matki dziecka lub porzuceniu przez nią dziecka.
