Osoba zamierzająca podwyższyć sobie staż emerytalny lub stan swojego konta w ZUS przez przystąpienie do dobrowolnych ubezpieczeń musi zgłosić wniosek o objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi. Może to zrobić bezpośrednio w jednostce organizacyjnej ZUS lub przesłać druk pocztą.

Podanie to składa się na formularzu ZUS ZUA „zgłoszenie do ubezpieczeń/zgłoszenie zmiany danych osoby ubezpieczonej". Wskazuje się w nim w szczególności właściwy kod tytułu ubezpieczenia (np. dla kontynuujące- go ubezpieczenia 19 00 xx, a dla osoby sprawującej opiekę nad członkiem rodziny spełniającym warunki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego 17 00 xx).

Płatnik bez zgłoszenia

Mimo że osoby objęte dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi (w tym również kontynuujące je) są zarówno płatnikami składek, jak i osobami ubezpieczonymi, nie muszą zgłaszać siebie jako płatnika składek. Nie wypełniają więc i nie składają formularza ZUS ZFA „zgłoszenie/zmiana danych płatnika składek – osoby fizycznej".

Po dokonaniu zgłoszenia do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalno-rentowych taka osoba musi rozliczać składki w deklaracji ZUS DRA, składanej za dany miesiąc w terminie do 10 dnia następnego miesiąca. Zgodnie jednak z art. 47 ust. 2e ustawy systemowej, gdy opłaca ona składki wyłącznie za siebie, nie musi składać tego dokumentu za każdy miesiąc. Zwolnienie z tego obowiązku przysługuje pod warunkiem, że:

- w ostatnio złożonej deklaracji zadeklarowała jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie wyższą od kwoty minimalnego wynagrodzenia,

- w stosunku do poprzedniego miesiąca i złożonej deklaracji nie nastąpiły żadne zmiany (poza zmianą minimalnej płacy, która nie zobowiązuje do złożenia dokumentu).

Podstawą minimalna płaca

Osoba objęta dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi sama deklaruje, od jakiej podstawy wymiaru chce opłacać składki. Kwota ta nie może być jednak niższa od minimalnego wynagrodzenia (w 2012 r. – 1500 zł). Przewidziany jest również maksymalny limit.

Podobnie jak ma to miejsce w przypadku ubezpieczonych obowiązkowo roczna podstawa nie może być wyższa od 30-krotności prognozowanego na dany rok kalendarzowy przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej (w 2012 r. – 105 780 zł). Po osiągnięciu tego limitu nie należy opłacać dobrowolnych składek emerytalno-rentowych. Trzeba jednak nadal składać deklarację rozliczeniową ZUS DRA, wykazując w niej zerową podstawę wymiaru składek oraz ich zerowe stawki.

Ustalając, czy doszło do przekroczenia maksymalnej rocznej podstawy wymiaru składek, trzeba sumować podstawy ze wszystkich tytułów ubezpieczeń, którym ubezpieczony podlegał w danym roku. Oznacza to, że np. osoba kontynuująca ubezpieczenia emerytalne i rentowe po ustaniu ubezpieczeń obowiązkowych musi uwzględnić również kwoty, od których zostały za nią opłacone składki od początku roku z wcześniejszych tytułów.

Nie zawsze trzeba płacić

Taki okres nieopłacania dobrowolnych składek z powodu osiągnięcia tzw. 30-krotności zwiększa staż emerytalny. Jest to bowiem okres, przez jaki osoba objęta jest ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi (art. 4 pkt 5 ustawy emerytalnej), a jedynie opłaty na nie są już nienależne.

Przykład

Pan Andrzej od 1 stycznia do 31 sierpnia 2012 r. był zatrudniony i podlegał z tego tytułu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Na początku 2013 r. chciałby zgłosić wniosek o eme- ryturę, ale brakuje mu trzech miesięcy do uzyskania wymaganego stażu ubezpieczeniowego.

W związku z tym w październiku 2012 r. przystąpił dobrowolnie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Dzięki wynagrodzeniu, jakie osiągnął od początku 2012 r., od którego pracodawca odprowadził składki, a także w związku z opłaceniem składek za pierwszy miesiąc dobrowolnych ubezpieczeń, w listopadzie 2012 r. osiągnął roczną podstawę wymiaru składek emerytalno-rentowych (105 780 zł).

W związku z tym nie musi już do końca roku opłacać składek na te ubezpieczenia. Mimo to ustalając jego uprawnienia do emerytury, ZUS uwzględni pełny okres dobrowolnego podlegania tym ubezpieczeniom w 2012 r. Gdyby pan Andrzej nie skorzystał z możliwości zgłoszenia się do ubezpieczeń emerytalno- -rentowych, nie mógłby liczyć na pozytywną decyzję w sprawie przyznania mu świadczenia.

Niepełny miesiąc

Osoba, której do stażu emerytalnego brakuje niepełnego miesiąca ubezpieczenia (np. do celów uzyskania lub podwyższenia emerytury), nie musi opłacać składek za cały miesiąc. Może skorzystać z możliwości proporcjonalnego obniżenia najniższej podstawy wymiaru składek odpowiednio do okresu objęcia ubezpieczeniami.

Jeśli więc przystąpi do nich w trakcie danego miesiąca (lub z nich wystąpi), podstawę wymiaru składek za ten miesiąc odpowiednio zmniejsza. Odbywa się to na ogólnych zasadach, tj. dzieląc podstawę wymiaru składek przez liczbę dni niepełnego miesiąca ubezpieczenia, a następnie mnożąc uzyskany wynik przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom.

Przykład

Pani Maria chciałaby, aby ZUS obliczył jej od nowej kwoty bazowej część socjalną emerytury, o którą zamierza ubiegać się z tytułu osiągnięcia 60 lat. Do wymaganych 30 miesięcy ubezpieczenia po przyznaniu wcześniejszej emerytury brakuje jej jednak 20 dni.

W związku z tym zgłosiła się dobrowolnie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych od 10 września 2012 r. i wyrejestro- wała się z nich od 30 września 2012 r. Jako podstawę wymiaru składek za ten miesiąc zadeklarowała kwotę minimalnego wynagrodzenia.

Podstawa wymiaru składek za wrzesień 2012 r. wyniosła więc:

1500 zł : 30 (liczba dni miesiąca) x 20 (liczba dni podlegania ubezpieczeniom) = 1000 zł.

Z własnego portfela

Osoba objęta dobrowolnie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi musi sama opłacać składki na te ubezpieczenia (w formie gotówkowej lub bezgotówkowej) na właściwy rachunek ZUS, w terminie do 10 dnia miesiąca za miesiąc poprzedni. Jeżeli przystąpiła również do ubezpieczenia zdrowotnego, termin ich opłacania przypada pięć dni później (do 15 dnia miesiąca za miesiąc poprzedni).

Dobrowolnie ubezpieczeni muszą szczególnie pamiętać o przestrzeganiu terminów płatności składek. Niezapłacenie ich w terminie lub uregulowanie opłat w niepełnej wysokości skutkuje wyłączeniem z tych ubezpieczeń od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który taka zaległość wystąpiła. Taki spóźnialski może wystąpić do ZUS z wnioskiem o wyrażenie zgody na ich opłacenie po terminie.

Gdy ZUS rozpatrzy go pozytywnie, nadal podlega on dobrowolnym ubezpieczeniom, pod warunkiem że ureguluje zaległość wraz z odsetkami za zwłokę. W przeciwnym razie ubezpieczenia ustają od pierwszego dnia miesiąca, za który wystąpiła zaległość. Aby ponownie do nich przystąpić, trzeba na nowo przekazać do ZUS zgłoszenie na formularzu ZUS ZUA.

Zdrowotne do wyboru

Osoba objęta na swój wniosek ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi nie podlega ubezpieczeniom chorobowemu i wypadkowemu. Nie musi również (choć może) przystąpić do ubezpieczenia zdrowotnego.

Jeśli jednak ma taki zamiar, musi dodatkowo zgłosić się do niego na formularzu ZUS ZZA, a następnie składać za każdy miesiąc (do 15 dnia następnego miesiąca) dwie deklaracje rozliczeniowe (jedną dla ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, a drugą dla ubezpieczenia zdrowotnego).