Wysokość emerytury przyznanej na podstawie art. 24 i 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.) ustala się, dzieląc podstawę jej obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danej osoby.

Jeśli kwota tego świadczenia wraz ze zwiększeniami (należnymi za okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników, Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i ubezpieczenie emerytalno-rentowe, o których mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników) jest niższa od emerytury najniższej, ZUS podwyższa je do kwoty gwarantowanej.

Ale robi to tylko wtedy, gdy ubezpieczony udowodnił okresy składkowe i nieskładkowe w wymiarze co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny. Takie podwyższenie emerytury do kwoty świadczenia najniższego jest refundowane z budżetu państwa.

Staż ma znaczenie

Ustalając co najmniej 20- lub 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, ZUS uwzględnia w szczególności:

a) okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które przyznano zwiększenie, o którym mowa wyżej,

b) nie więcej niż 10 lat kontynuowania ubezpieczenia na podstawie ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej ustawa o sus), czyli opłacania składek po ustaniu ubezpieczeń emerytalno-rentowych, którymi dana osoba była objęta:

– obowiązkowo,

– dobrowolnie jako obywatel polski wykonujący pracę za granicą w podmiotach zagranicznych lub wykonujący pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Polski, które nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa (art. 7 pkt 3).

Przy ustalaniu 20- lub 25-letniego stażu emerytalnego, uwzględnia się ponadto okresy:

a) przyjęte do ustalenia renty z tytułu niezdolności do pracy przed 15 listopada 1991 r.,

b) te, które ZUS uwzględnił z zastosowaniem zasady korzystniejszego liczenia okresu pracy na kolei, ustalając przed 1 stycznia 1999 r. kolejową rentę z tytułu niezdolności do pracy.

Przykład

Pani Irena była objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2000 r. (do 31 grudnia 1998 r. przez osiem lat podlegała ubezpieczeniu społecznemu).

Od 1 stycznia 2001 r. kontynuowała na swój wniosek ubezpieczenia emerytalne i rentowe do 31 grudnia 2011 r. Mimo że opłacała składki przez 11 lat, przy ustalaniu okresu składkowego ZUS uwzględni jej 10-letni okres kontynuowania ubezpieczeń.

Podnieść czy nie

Gdy po 31 grudnia 1998 r. składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe danej osoby opłacono od podstawy niższej niż minimalne wynagrodzenie pracowników, to ustalając podwyższenie emerytury do najniższego świadczenia ZUS uwzględnia okresy składkowe w części odpowiadającej proporcji do najniższej płacy.

Zasadę tę stosuje również do ubezpieczonych, o których mówi art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o sus, tj. do osób prowadzących biznes na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, które z tytułu jej wykonywania opłacały składkę od podstawy wymiaru niższej od minimalnego wynagrodzenia.

W przypadku zleceniobiorcy, który nie otrzymywał należności w systemie miesięcznym, ZUS dokonuje odpowiednich przeliczeń. Ustala bowiem, czy za poszczególne miesiące, za które zleceniodawca wykazał w raportach zerową podstawę wymiaru składek, pracujący na zlecenie uzyskał należność w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia. W tym celu:

- kwotę przychodu stanowiącą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne dzieli przez liczbę miesięcy (dni), na jakie zawarto umowę – jeżeli należność otrzymał w miesiącu, w którym wykonywał umowę lub po jej zakończeniu, lub

- kwotę przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składek dzieli przez liczbę miesięcy (dni) poprzedzających miesiąc wypłaty – jeżeli należność była wypłacana okresowo (np. co dwa miesiące).

Powyższa zasada nie ma zastosowania, jeżeli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe była niższa od minimalnego wynagrodzenia pracowników z uwagi na fakt pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy (wypłaconego na podstawie przepisów kodeksu pracy lub przepisów odrębnych), zasiłków lub świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego.

Nie stosuje się jej również, jeżeli podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowiła kwota zasiłku stałego z pomocy społecznej lub świadczenia pielęgnacyjnego określonego w przepisach o świadczeniach rodzinnych, oraz do:

- pracowników, o których mowa w art. 6 ust. 2 ustawy z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (czyli osób na starcie kariery zawodowej, których minimalna płaca jest niższa),

- żołnierzy niezawodowych w służbie czynnej, ubezpieczonych odbywających służbę zastępczą,

- pozostających w służbie kandydackiej funkcjonariuszy policji, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej.

W przypadku emerytów wykonujących działalność, o której mowa w art. 104 ust. 1-4 ustawy emerytalnej, tj. zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, podwyższenie ustalone w myśl omawianych wyżej zasad nie przysługuje w tych miesiącach, w których kwota przychodu jest wyższa od ustalonego podwyższenia.

W przypadku gdy ustalone zostanie prawo do okresowej emerytury kapitałowej ze środków zgromadzonych w OFE oraz do nowej emerytury (wraz z ewentualnym zwiększeniem z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników) i suma tych emerytur jest niższa od najniższej emerytury, nową emeryturę (wraz ze zwiększeniem) podwyższa się w ten sposób, aby suma obu emerytur nie była niższa od kwoty świadczenia najniższego.

Mieszana z podwyżką

Emerytura przyznana na wniosek osoby urodzonej po 31 grudnia 1948 r., z wyjątkiem ubezpieczonych, którzy uzyskali emeryturę na podstawie art. 46 lub 50 ustawy emerytalnej (jeśli osoba ta nie była członkiem OFE albo złożyła wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE , za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa oraz osiągnęła wiek uprawniający do emerytury), jest w 2012 r. sumą:

- 35 proc. świadczenia liczonego według dotychczasowych zasad oraz

- 65 proc. emerytury obliczonej według nowych reguł,

a w 2013 r. będzie stanowiła sumę:

- 20 proc. świadczenia liczonego według dotychczasowych zasad oraz

- 80 proc. emerytury obliczonej według nowych reguł.

Jest to tzw. emerytura mieszana. Jeśli z obliczeń wyjdzie ona niższa od najniższej emerytury, ZUS podwyższa ją do tej gwarantowanej kwoty, pod warunkiem że ubezpieczony:

1) mężczyzna – ukończył 65 lat oraz ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy,

2) kobieta – ukończyła 60 lat oraz ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy.

Podwyższenie tzw. emerytury mieszanej do kwoty najniższego świadczenia następuje po zsumowaniu części emerytury ustalonej według nowych i według dotychczasowych zasad.

Gdy ZUS ustali prawo do okresowej emerytury kapitałowej ze środków zgromadzonych w OFE oraz do nowej emerytury (wraz z ewentualnym zwiększeniem z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników) i suma tych świadczeń okaże się niższa od najniższej emerytury, nową emeryturę (wraz ze zwiększeniem) podwyższa w ten sposób, aby suma obu emerytur nie była niższa od kwoty świadczenia najniższego.

Przykład

Z wnioskiem o emeryturę wystąpił pan Henryk urodzony w 1946 r., który mimo spełnienia w 2011 r. warunków do świadczenia (tj. osiągnięcia wieku 65 lat oraz udowodnienia ponad 40-letniego stażu ubezpieczeniowego) nadal pozostawał w zatrudnieniu.

Wysokość przysługującej mu emerytury może zostać – na jego wniosek – ustalona na nowych zasadach, jeżeli kwota ustalonego w ten sposób świadczenia będzie wyższa od stawki emerytury ustalonej na dotychczasowych zasadach.

Zbieg wyłącza preferencje

Prawo do podwyższenia emerytury do wysokości gwarantowanej jako najniższa nie przysługuje w razie zbiegu prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z uprawnieniami do:

1) emerytury wojskowej lub policyjnej, o której mowa w art. 85 ust. 6 ustawy (emerytury wojskowej obliczonej według zasad określonych w art. 15a ustawy z 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin lub do emerytury policyjnej obliczonej według reguł określonych w art. 15a ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin),

2) emerytury rolniczej określonej w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.