Przy ustalaniu wysokości renty, świadczenia przedemerytalnego, jak i emerytury istotne znaczenie ma kwota bazowa. To od niej zależy, jaka będzie podstawa wymiaru świadczenia i jego wysokość.

Kwota bazowa to 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, w poprzednim roku kalendarzowym (art. 19 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS). Od 1 marca 2012 r. do 28 lutego 2013 r. wynosi ona 2974,69 zł.

Przy obliczaniu wysokości emerytury stosuje się kwotę bazową, która obowiązuje:

- w miesiącu zgłoszenia wniosku o przyznanie świadczenia albo

- w dniu powstania prawa do emerytury - gdy data ta jest późniejsza niż zgłoszenia wniosku.

Wpływ na podstawę

Ubezpieczony, który pobiera już z ZUS jakieś świadczenie i składa wniosek o emeryturę, w dniu jego złożenia musi dokonać wyboru sposobu jej obliczenia. Może też wskazać, by to ZUS wybrał ten korzystniejszy wariant.

Wybór obliczeń to jedna z dwóch opcji:

I. Gdy podstawą wymiaru emerytury jest podstawa wcześniej przyznanego świadczenia; wówczas ZUS ustala:

- wysokość emerytury w części zależnej od przebytych okresów składkowych i nieskładkowych od podstawy wymiaru renty lub emerytury ustalonej dla celów naliczenia renty lub świadczenia przedemerytalnego (tj. przy zastosowaniu kwoty bazowej przyjętej do ich naliczenia), a część socjalną – jako 24 proc. kwoty bazowej obowiązującej w dniu przyznania emerytury – pod warunkiem, że wnioskodawca po przyznaniu renty lub świadczenia przedemerytalnego pozostawał przez co najmniej 30 miesięcy w ubezpieczeniach społecznych (art. 53 ust. 4 ustawy emerytalnej);

- wysokość emerytury przy zastosowaniu kwoty bazowej ostatnio przyjętej do obliczenia renty lub świadczenia przedemerytalnego, jeśli po przyznaniu wcześniej pobieranego świadczenia wnioskodawca nie udokumentował co najmniej 30-miesięcznego okresu ubezpieczenia (art. 53 ust. 3 ustawy emerytalnej).

II. Gdy podstawę wymiaru emerytury ustala na nowo w myśl art. 15 ustawy emerytalnej; wówczas ZUS liczy tę podstawę:

- od tych samych zarobków, jakie przyjął ustalając podstawę wymiaru renty (emerytury obliczonej dla potrzeb świadczenia przedemerytalnego),

- od nowych zarobków.

Do obliczeń ZUS zastosuje kwotę bazową obowiązującą w dniu przyznania emerytury, a następnie ustali i będzie wypłacał świadczenie w najkorzystniejszej wysokości.

Tyle co przy rencie

Wnioskodawca może żądać, by ZUS przyjął za podstawę wymiaru emerytury podstawę renty z tytułu niezdolności do pracy, gdy nadal jest uprawniony do tego świadczenia.

ZUS oblicza wówczas emeryturę od tej samej kwoty bazowej, którą przyjął do ustalenia wysokości renty. Przy czym oblicza od niej zarówno część socjalną, jak i tę uzależnioną od podstawy wymiaru i przebytych okresów.

Ustalona w ten sposób wysokość emerytury, a także podstawa jej wymiaru, podlegają następnie waloryzacjom we wszystkich terminach, jakie miały miejsce od dnia, od którego obowiązuje zastosowana kwota bazowa do dnia nabycia uprawnień do emerytury.

W inny sposób ZUS obliczy wysokość emerytury osobie, która po nabyciu uprawnień do renty przez co najmniej 30 miesięcy objęta była ubezpieczeniem społecznym lub ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym. Część socjalną świadczenia wyliczy wówczas od kwoty bazowej obowiązującej w dniu nabycia uprawnień do emerytury.

Ponieważ podstawę wymiaru nowego świadczenia stanowi wtedy podstawa wcześniej pobieranej renty, to jest ona naliczana od bazówki przyjętej ostatnio do obliczenia renty, a następnie zwaloryzowana w kolejnych terminach waloryzacji przypadających do przyznania emerytury.

Przykład

Pan Ireneusz od maja 2006 r. pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy.

W lipcu 2012 r. ukończył 65 lat i uzyskał prawo do emerytury. Przy ustalaniu prawa do renty wskazał zarobki z 10 kolejnych lat, tj. od 1996 do 2005. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 137,39 proc.

Po przyznaniu renty nie pracował. W związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego, ZUS przyznał mu emeryturę z urzędu. Z urzędu obliczył też jej wysokość, stosując podstawę wymiaru renty, z uwzględnieniem kwoty bazowej z maja 2006 r. oraz waloryzacji, jakie miały miejsce od przyznania renty do przyznania emerytury.

Wcześniej przedemerytalne

Gdy ZUS za bazę obliczeń przyjmie podstawę wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury obliczonej dla potrzeb świadczenia przedemerytalnego, to podstawę wymiaru emerytury ustala w wysokości uwzględniającej rewaloryzację (jeśli wcześniejsze świadczenie zostało przyznane przed 15 listopada 1991 r.) oraz wszystkie waloryzacje, jakie miały miejsce do dnia przyznania emerytury.

W takim przypadku nie nalicza tej podstawy wymiaru „na nowo". Ustala ją od „starej" kwoty bazowej, a następnie odpowiednio podwyższa w ramach waloryzacji, jakie miały miejsce do daty przyznania świadczenia.

Nie wymaga się tutaj, aby wnioskodawca był nadal uprawniony do świadczenia przedemerytalnego, jeżeli w dniu przypadającym po dniu, w którym ustało prawo do niego, spełniał warunki do emerytury (również wówczas, gdy wniosek o emeryturę zgłosił w terminie późniejszym).

Niby to samo świadczenie

Osoba, która już jest uprawniona do emerytury, może uzyskać emeryturę na innej podstawie – np. po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego albo inną wcześniejszą, do której spełni warunki.

Gdy ZUS ustala prawo do emerytury po wcześniej przyznanej emeryturze, nie oblicza na nowo jej podstawy wymiaru. Przyjmuje odpowiednio tę poprzednią odpowiednio zwaloryzowaną.

W przypadku jednak, gdy świadczeniobiorca po przyznaniu ostatniego świadczenia podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym przez co najmniej 30 miesięcy, tzw. część socjalna może być ustalona jako 24 proc. kwoty bazowej obowiązującej w dniu przyznania nowej emerytury.

Powyższą zasadę potwierdza uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 10 września 2009 r. (I UZP 6/09), zgodnie z którą: „Kwotę bazową obowiązującą w dacie złożenia wniosku o emeryturę po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego przez osobę, która po uzyskaniu prawa do wcześniejszej emerytury podlegała przez co najmniej 30 miesięcy ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, uwzględnia się tylko do obliczenia części socjalnej później ustalonej emerytury."

Uzasadniając tę uchwałę, SN wskazał, że art. 53 ust. 3–4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wprost odnosi się do części socjalnej emerytury. To zarazem oznacza, że zasada ustalania wysokości kwoty bazowej na dzień złożenia wniosku emerytalnego, zgodnie z przepisami o emeryturach i rentach z FUS, dotyczy wyłącznie kwoty bazowej służącej do ustalania części socjalnej.

Natomiast obliczenie od nowej kwoty bazowej nie tylko części socjalnej, ale również podstawy wymiaru świadczenia przyznawanego osobie uprawnionej już do innej emerytury jest możliwe tylko wówczas, gdy:

- wymagany 30-miesięczny okres podlegania ubezpieczeniu przypada w całości po przyznaniu emerytury bezpośrednio poprzedzającej ustalane obecnie świadczenie i

- wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jest wyższy od poprzednio obliczonego (art. 110 ustawy emerytalnej).

Ten drugi warunek – wyższy wskaźnik – nie jest wymagany w dwóch przypadkach. Po pierwsze nie musi go spełniać emeryt lub rencista, który od dnia ustalenia prawa do świadczenia do dnia zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie świadczenia w ogóle go nie pobrał wskutek zawieszenia prawa do emerytury lub renty.

Drugi wyjątek dotyczy sytuacji, gdy okres wymagany do ustalenia podstawy przypada w całości po przyznaniu prawa do świadczenia, a wskaźnik wysokości podstawy wynosi co najmniej 130 proc.

Potwierdza to dalszy ciąg uzasadnienia do cytowanej wyżej uchwały SN z 10 września 2009 r.

Przykład

Pan Ryszard od marca 2001 r. jest uprawniony do emerytury wcześniejszej. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jego świadczenia wyniósł 135 proc.

Kilka miesięcy później ponownie podjął zatrudnienie, które kontynuował do 31 lipca 2012 r. Na początku sierpnia 2012 r. ukończył 65 lat i wystąpił o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym.

Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury wskazał wynagrodzenie z okresu po przyznaniu emerytury, tj. z lat 2002 - 2011. Nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia wyniósł 132,50 proc.

Jest on wprawdzie niższy od wskaźnika obliczonego poprzednio, ale ponieważ wynosi ponad 130 proc., ZUS na nowo obliczy podstawę wymiaru i wysokość emerytury z zastosowaniem nowej kwoty bazowej obowiązującej od 1 marca 2012 r.