- Były pracownik, który od dziesięciu lat pobiera rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy, w czerwcu 2012 r. ukończył 65 lat. Przed przejściem na rentę udowodnił zaledwie 15 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Czy z  chwilą ukończenia 65 lat ZUS przyzna mu w miejsce dotychczasowej renty emeryturę z urzędu?

– pyta czytelnik.

Od 1 stycznia 2006 r. uprawnionym do renty z racji niezdolności do pracy są przyznawane, po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat kobieta i 65 lat mężczyzna), emerytury z urzędu. Otrzymują ją w miejsce dotychczas pobieranej renty bez względu na to, czy rencista, który osiągnął wiek emerytalny, ma określony ustawą okres składkowy i nieskładkowy wymagany do przyznania emerytury (25 lat dla mężczyzn).

Zainteresowany nie musi o nią występować z wnioskiem. Dostanie ją, jeśli podlegał ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Gdy wypłata renty z racji niezdolności do pracy była wstrzymana, emeryturę z urzędu przyznaje się od dnia, od którego podjętoby wypłatę renty, ale nie wcześniej niż od osiągnięcia wieku emerytalnego.

Emerytury te przysługują wyłącznie tym, którzy są uprawnieni do renty z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy spowodowanej tzw. ogólnym stanem zdrowia.

Zgodnie z art. 24a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm. dalej ustawa emerytalna) osobie urodzonej po 31 grudnia 1948 r., która osiągnęła powszechny wiek emerytalny (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) oraz podlegała przez jakikolwiek okres ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, przyznaje się z urzędu emeryturę. Oblicza się ją w całości według nowych zasad, bez względu na przystąpienie do Otwartych Funduszy Emerytalnych.

Ile dostanie urodzony przed 1 stycznia 1949 r. ...

U takich osób ZUS oblicza emeryturę z urzędu na dotychczasowych zasadach (art. 53 ustawy emerytalnej). Można też ponownie ustalić część socjalną emerytury od nowej kwoty bazowej dla osoby, która po przyznaniu renty za niezdolność do pracy udowodniła co najmniej 30 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub emerytalnemu i rentowym.

Emerytura stanowi sumę trzech składników:

- 24 proc. kwoty bazowej (tzw. część socjalna świadczenia),

- po 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych (tzw. część należna za okresy składkowe),

- po 0,7 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów nieskładkowych (część należna za okresy nieskładkowe).

Tak wyliczona emerytura nie może być niższa od dotychczas pobieranej renty. Może być natomiast niższa od minimalnej emerytury, ponieważ gwarancja podwyższenia świadczenia do minimalnej kwoty dotyczy tylko tych, którzy mają pełny staż ubezpieczeniowy wymagany do emerytury, tj. u kobiet co najmniej 20-letni, a u mężczyzny co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy.

Pracownik czytelnika może pobierać emeryturę z urzędu bez względu na wysokość osiąganego przychodu z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Nie ma także znaczenia, czy kontynuuje pracę.

...a ile urodzony po 31 grudnia 1948 r.

Dla takiej osoby emeryturę z urzędu oblicza się zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej, czyli na nowych zasadach. Robi się to poprzez podzielenie zgromadzonych na koncie ubezpieczonego sumy składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem ich waloryzacji oraz – w razie podlegania ubezpieczeniom przed 1 stycznia 1999 r. – zwaloryzowanego kapitału początkowego przez tzw. średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę tej osoby.

ZUS może też ponownie obliczyć emeryturę z urzędu temu, kto urodził się po 1948 r., stosując dotychczasowe zasady przewidziane dla urodzonych przed 1949 r. Odnosi się to do uprawnionych, którzy spełnili warunki wymagane do uzyskania wcześniejszej emerytury z art. 46 i 50 ustawy emerytalnej, ale nie wystąpili z wnioskiem o jej przyznanie. Ponownie oblicza się ją zgodnie z art. 53 i 56 ustawy.

Świadczenie oblicza się zgodnie z art. 26 ustawy, z tym że na wniosek osoby, której emeryturę przyznano z urzędu w latach 2009 – 2013, emeryturę oblicza się ponownie zgodnie z art. 183 ustawy.

W myśl aktualnego brzmienia tego przepisu „emerytura przyznana na wniosek osoby ubezpieczonej urodzonej po 31 grudnia 1948 r., z wyjątkiem ubezpieczonych, którzy pobrali emeryturę na podstawie przepisów art. 46 lub 50, o ile osoba ta nie była członkiem otwartego funduszu emerytalnego albo złożyła wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2012, wynosi:

- 35 proc. emerytury obliczonej na podstawie art. 53 oraz

- 65 proc. emerytury obliczonej na podstawie art. 26”.

Przy zbiegu

Przepisy o przeliczaniu świadczeń emerytalno-rentowych stosuje się także do emerytury z urzędu. Robi się to na zasadach z art. 110, 111, 112 i 113 ustawy emerytalnej. Można też ponownie ustalić wysokość emerytury, przeliczając podstawę jej wymiaru (art. 110 i 111) bądź doliczając dodatkowo udowodniony okres składkowy i nieskładkowy (art. 112 i 113).

Do tej emerytury odnoszą się też przepisy o zbiegu świadczeń. Można ją pobierać np. w zbiegu z rentą z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową – w proporcji określonej dla takich świadczeń. Może to być cała renta powiększona o połowę emerytury albo emerytura powiększona o połowę renty.

Osoba, której zamiast dotychczasowej renty z racji niezdolności do pracy przyznano z urzędu emeryturę, może ją pobierać bez względu na wysokość osiąganego przychodu z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Nie ma też znaczenia, czy kontynuuje dotychczasową pracę. Oznacza to, że przy zawieszalności emeryturę z urzędu traktuje się na takich samych zasadach jak rentę z racji niezdolności do pracy dla uprawnionego do emerytury w wieku 60 lat dla pań i 65 lat dla panów.

Kto nie stanie się emerytem

Emerytura z urzędu nie przysługuje rencistom, którzy ukończyli wiek uprawniający do wcześniejszej emerytury. Nie dostaną jej także ci, którzy pobierali renty z racji niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową oraz renty inwalidy wojennego.

Takie osoby będą nadal mogły uzyskać prawo do emerytury z chwilą ukończenia wymaganego (u urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. obniżonego w stosunku do powszechnie obowiązującego) wieku emerytalnego, jeśli mają staż ubezpieczeniowy wymagany do emerytury i złożą wniosek o jej przyznanie.

Emerytury z urzędu nie otrzymają też osoby, które nigdy nie wykonywały pracy podlegającej ubezpieczeniom społecznym i które są uprawnione do tzw. renty uczniowskiej z tytułu niezdolności do pracy, powstałej w czasie uczęszczania do szkoły ponadpodstawowej, wyższej lub w czasie studiów doktoranckich (aspirantury naukowej), przyznanej na podstawie nieobowiązującego już art. 63 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.