Środki z dofinansowania przyznane przez właściwe instytucje na realizację projektów unijnych nie tracą swojego publicznego charakteru nawet wówczas, gdy zostały już przekazane na prywatne rachunki bankowe beneficjentów. Z tego też względu, w myśl przepisów ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (dalej: u.d.f.p.), odpowiedzialności przewidzianej w tej ustawie podlegają nie tylko przedstawiciele instytucji uczestniczących w systemie wdrażania funduszy unijnych, ale również beneficjenci – w tym przedsiębiorcy.

Kto podlega odpowiedzialności?

W art. 4a ust. 1 pkt 2) i 3) u.d.f.p. wyraźnie wskazano, że odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych podlegają:

- osoby zobowiązane do realizacji projektu finansowanego z udziałem środków unijnych lub zagranicznych, którym przekazano środki publiczne przeznaczone na realizację tego projektu lub które wykorzystują takie środki;

- osoby zobowiązane lub upoważnione do działania w imieniu podmiotu zobowiązanego do realizacji projektu finansowanego z udziałem środków unijnych lub zagranicznych, któremu przekazano środki publiczne przeznaczone na realizację tego projektu lub który wykorzystuje takie środki.

Odpowiedzialność na podstawie przepisów ww. ustawy mogą zatem ponosić nie tylko kierownicy jednostek sektora finansów publicznych, kierownicy zamawiającego i pracownicy, którym powierzono do realizacji określone obowiązki związane z realizacją projektów unijnych, ale także m.in. przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, członkowie zarządu przedsiębiorstw prowadzonych w formie spółek prawa handlowego, a w niektórych sytuacjach także i przedstawiciele lub pełnomocnicy wymienionych osób. Można w pewnym uproszczeniu stwierdzić, że za zachowanie dyscypliny finansów publicznych odpowiada każdy, kto w imieniu beneficjenta realizuje projekty unijne.

PRZYKŁAD:

W orzeczeniu z 3 września 2012 r. (sygn. BDF1.4900.71.71. 12.2073) Główna Komisja Orzekająca wskazała, że odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych może ponosić osoba, która ma powierzone obowiązki prowadzenia gospodarki finansowej w jednostce sektora finansów publicznych.

Katalog przewinień

Beneficjenci realizujący projekty unijne mogą odpowiadać przed rzecznikiem dyscypliny finansów publicznych za następujące czyny:

1. wykorzystanie środków niezgodnie z przeznaczeniem;

2. wykorzystanie środków z naruszeniem procedur obowiązujących przy ich wykorzystaniu, w tym:

a) procedur określonych przepisami o zamówieniach publicznych w zakresie określonym w art. 17 u.d.f.p.;

b) procedur określonych przepisami o koncesji na roboty budowlane lub usługi w zakresie określonym w art. 17a u.d.f.p.;

3. rozliczenie środków przez otrzymującego lub wykorzystującego środki z przekroczeniem terminu;

4. niedokonanie zwrotu środków w terminie lub niedokonanie ich zwrotu w należnej wysokości.

Dominującą część wskazanych wyżej przewinień mogących rodzić odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych stanowią przewinienia, które mogą zostać popełnione w związku z prowadzonymi przez właściwe instytucje postępowaniami w przedmiocie zwrotu środków z powodu wykorzystania ich niezgodnie z przeznaczeniem lub niezgodnie z procedurami (na podstawie art. 207 ust. 1 pkt 1 i 2 u.f.p.). Beneficjentom nie grozi natomiast odpowiedzialność za przewinienia popełnione w związku z tymi postępowaniami, gdy powodem ich wszczęcia jest pobranie środków nienależnie lub w nadmiernej wysokości (art. 207 ust. 1 pkt 3 u.f.p.).

Łączne spełnienie warunków

W orzecznictwie wskazuje się (zob. np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 6 lutego 2020 r., sygn. akt V SA/Wa 1314/19), że przypisanie odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych wymaga łącznego spełnienia następujących warunków:

- zachowanie sprawcy musi wypełniać znamiona czynu naruszającego dyscyplinę finansów publicznych, stypizowanego w art. 5-18c u.d.f.p. (art. 19 ust. 1 u.d.f.p.);

- sprawca czynu jest podmiotowo zdolny do ponoszenia odpowiedzialności (mieści się w kręgu osób określonych w art. 4 i 4a u.d.f.p.);

- naruszenie dyscypliny finansów publicznych było szkodliwe dla finansów publicznych w stopniu wyższym niż znikomy (art. 28 ust. 1 u.d.f.p.).

- naruszenie dyscypliny finansów publicznych miało charakter zawiniony (art. 19 ust. 2 u.d.f.p.);

W odniesieniu od ostatniej ze wskazanych przesłanek odpowiedzialności warto zwrócić uwagę na orzeczenie Głównej Komisji Orzekającej z 29 lipca 2019 r. (sygn. BDF1.4800.98.2018), w którym wskazano, że „Zasadnicze znaczenie dla przypisania odpowiedzialności mają rozstrzygnięcia w kwestii możliwości postawienia obwinionemu zarzutu zawinionego zachowania. Tylko bowiem w razie uznania zachowania obwinionego za zawinione, uprawnione jest przypisanie mu odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych". Sprawa, w której zapadło powyższe orzeczenie dotyczyła prezesa zarządu spółki obwinionego o popełnienie czynu polegającego na niedokonaniu zwrotu dofinansowania.

Konsekwencje naruszenia dyscypliny

Skutkiem naruszenia dyscypliny finansów publicznych może być nałożenie na osobę odpowiedzialną za to naruszenie jednej z kar, których katalog został określony w art. 31 ust. 1 u.d.f.p. Wskazany w tym przepisie katalog kar ma charakter zamknięty i obejmuje:

- upomnienie, stanowiące karę wymierzaną, gdy stopień szkodliwości naruszenia dyscypliny finansów publicznych nie jest znaczny;

- naganę albo karę pieniężną, które mogą być wymierzane wówczas, gdy naruszenie związane jest z należnościami o znacznej wysokości;

- zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi, który orzeka się w przypadku rażącego naruszenia dyscypliny finansów publicznych lub gdy kara za naruszenie była nakładana już wcześniej.

O ile kara upomnienia lub nagany orzeczona w stosunku do beneficjenta spoza sektora finansów publicznych (w szczególności prywatnego przedsiębiorcy) może się wydawać niezbyt odstraszająca i dolegliwa, o tyle sankcja w postaci kary pieniężnej może dla niektórych stanowić dostateczny powód, by przy wykonywaniu obowiązków stosować się do zasad finansów publicznych.

Zgodnie z u.d.f.p karę pieniężną wymierza się w wysokości od 0,25 do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny finansów publicznych – obliczonego jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego – należnego w roku, w którym doszło do tego naruszenia. W sytuacjach, w których ustalenie wysokości wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego nie jest możliwe, karę pieniężną wymierza się w wysokości od 0,25 do pięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia.

Podstawa prawna:

Ustawa z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (tekst jedn. DzU z 2021 r., poz. 289).

W cyklu „Fundusze unijne i pomoc publiczna" opublikowaliśmy:

26 marca – „Wniosek o dofinansowanie trzeba złożyć przed rozpoczęciem prac",

30 kwietnia – „Umowa o dofinansowanie projektu unijnego jako umowa rezultatu, a nie starannego działania",

28 maja – „Bolesne skutki niektórych błędów we wnioskach o dofinansowanie",

30 lipca – „Kontrola projektów realizowanych ze środków unijnych",

27 sierpnia – „Zakończenie kontroli projektu unijnego – możliwy początek problemów",

24 września – „Zwrot środków unijnych – kiedy i dlaczego?".

29 października – „Niezawiniona nieprawidłowość nie uchroni przed zwrotem dofinansowania"

Tomasz Picheta - radca prawny, partner Mazurkiewicz Cieszyński Mazuro i Wspólnicy Adwokaci i Radcowie Prawni sp.k.