Przepisy kodeksu spółek handlowych (art. 5841 i następne) przewidują możliwość przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej (JDG) w spółkę kapitałową. Przedsiębiorcy chętnie korzystają z tego rozwiązania m.in. dlatego, iż spółka powstała w wyniku przekształcenia z mocy prawa wstępuje w prawa i obowiązki przedsiębiorcy. Kodeks spółek handlowych (ksh) nie reguluje jednak procedury przekształcenia w sposób kompleksowy. Zastosowanie mają w tym przypadku również przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przewidują one wymóg uzyskania zgody małżonka na określone czynności dokonywane przez drugiego z nich w sytuacji, gdy pomiędzy małżonkami obowiązuje wspólność ustawowa, czyli tzw. małżeńska wspólność majątkowa.
Kiedy potrzebna zgoda małżonka?
Zgodnie z art. 37 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej „KRiO”) zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa.
Przepisy powyższe znajdą także zastosowanie do przekształcenia przedsiębiorcy pozostającego w związku małżeńskim, w którym obowiązuje wspólność ustawowa. Okoliczność, iż przedsiębiorstwo jest objęte wspólnością ustawową sama w sobie nie stanowi przeszkody dla dokonania przekształcenia. Jednakże, mając na względzie specyfikę przekształcenia JDG w spółkę kapitałową, sprowadzającą się do tego, iż na skutek przekształcenia dochodzi do zbycia przedsiębiorstwa na rzecz spółki kapitałowej, konieczne jest by odbyło się za zgodą małżonka.
Forma zgody
Przepisy KRiO nie regulują formy, w jakiej powinna zostać udzielona zgoda, a zatem zastosowanie znajdzie tu ogólna zasada wynikające z art. 63 kodeksu cywilnego, zgodnie z którą jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie. Zgoda małżonka na przekształcenie powinna zatem zostać wyrażona w formie aktu notarialnego. Wynika to z tego, iż przepisy kodeksu spółek handlowych wymagają, by oświadczenie o przekształceniu przedsiębiorcy zostało sporządzone właśnie w takiej formie.
Zgoda musi być uprzednia
Kluczowy jest również moment, w którym taka zgoda małżonka powinna zostać udzielona. W ramach przekształcenia JDG w spółkę kapitałową, przedsiębiorca zobowiązany jest do dokonania szeregu jednostronnych czynności, w szczególności takich jak sporządzenie planu przekształcenia, złożenie oświadczenia o przekształceniu przedsiębiorcy oraz zawarcie umowy spółki albo podpisania statutu spółki przekształconej. Przy tym plan przekształcenia ma charakter czynności technicznej, zaś pozostałe czynności, a zwłaszcza oświadczenie o przekształceniu przedsiębiorcy charakter czynności prawnej.
Zgodnie z art. 37 § 4 KRiO jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna. Oznacza to, że w przypadku czynności prawnych jednostronnych zgoda powinna zostać wyrażona przed czynnością lub w trakcje jej dokonywania. Zatem aby przekształcenie było skuteczne, zgoda małżonka powinna zostać wyrażona najpóźniej w akcie notarialnym zawierającym oświadczenie o przekształceniu przedsiębiorcy. Może również zostać wyrażona w odrębnym akcie notarialnym przed złożeniem przez przedsiębiorcę oświadczenia o przekształceniu.
Konsekwencje braku zgody małżonka
Jeżeli zgoda małżonka na przekształcenie nie zostanie uzyskana bądź jej udzielenie nastąpi po złożeniu oświadczenia o przekształceniu, to czynności prawne prowadzące do przekształcenia obarczone są sankcją bezwzględnej nieważności. W takiej sytuacji sąd rejestrowy powinien oddalić wniosek o wpis spółki przekształconej do rejestru przedsiębiorców. Nie jest możliwe potwierdzenie tych czynności. Ewentualne naprawienie błędu może polegać wyłącznie na ponowieniu wadliwie dokonanych czynności, ale po tym jak zgoda małżonka zostanie udzielona.
Michał Boryczka radca prawny, praktyka doradztwa korporacyjnego Kancelarii Tomczykowski Tomczykowska
