Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1805 z 14 listopada 2018 r. w sprawie wzajemnego uznawania nakazów zabezpieczenia i nakazów konfiskaty (dalej: rozporządzenie) Polska jest zobowiązana implementować do 19 grudnia 2020 r.

W 2017 r. ustawodawca rozszerzył przesłanki orzekania przepadku mienia pochodzącego z przestępstwa lub służącego do jego popełnienia, a także zabezpieczenia możliwości jego orzeczenia.

Wzmocnienie współpracy

Celem rozporządzenia jest wdrożenie przepisów nakazujących szybkie uznanie i wykonanie na ich terytorium nakazów zabezpieczenia (tj. odpowiedników postanowień o zabezpieczeniu, które mogą zostać orzeczone przez sąd i prokuratora w postępowaniu przygotowawczym) i nakazów konfiskaty (tj. odpowiedników orzeczeń o przepadku, które analogicznie jak w Kodeksie karnym, mogą zostać orzeczone przez sąd) wydanych przez inne państwo członkowskie, na podstawie stosownych zaświadczeń.

Czytaj także: NIK krytycznie o odzyskiwaniu mienia pochodzącego z przestępstw

Wykonanie nakazu zabezpieczenia lub nakazu konfiskaty podlega prawu państwa wykonującego, a organy tego państwa są jedynymi uprawnionymi do decydowania o procedurze wykonania nakazu oraz wszelkich związanych z tym środkach.

Rozporządzenie nie wprowadza wiążących dla państw przepisów proceduralnych w zakresie wykonania nakazu konfiskaty lub nakazu zabezpieczenia. Jednak dla usprawnienia ich wykonania przewiduje:

- brak weryfikacji przez państwo wykonujące pod kątem podwójnej odpowiedzialności karnej podwójnej odpowiedzialności karnej w postępowaniach dotyczących przestępstw typowych dla działalności grup przestępczych;

- zobowiązanie państwa wykonującego do podjęcia środków koniecznych do wykonania nakazów w ten sam sposób, co w przypadku krajowych nakazów konfiskaty;

- wykonanie nakazów niezwłocznie, przy czym nie później niż w terminie 45 dni od otrzymania zaświadczenia dotyczącego konfiskaty (przewidując wyjątki, np., gdy wykonanie nakazu może zaszkodzić toczącemu się postępowaniu przygotowawczemu lub gdy określone mienie jest już w państwie wykonującym przedmiotem toczącego się postępowania mającego na celu konfiskatę).

Uprawnienia w zakresie wykonania nakazów zabezpieczenia lub konfiskaty są szerokie, a odmowę ich wykonania przez państwo UE przewidziano wyłącznie, w sytuacjach:

- sprzeczności wykonania nakazu z zasadą ne bis in idem;

- istnienia w prawie krajowym immunitetu uniemożliwiającego dokonanie konfiskaty danego mienia,

- gdy wykonanie nakazu wiązałoby się z ewidentnym naruszeniem jednego z praw podstawowych określonych w Karcie Praw Podstawowych, w szczególności prawa do skutecznego środka prawnego, prawa dostępu do bezstronnego sądu lub prawa do obrony, a także w wyniku niedopilnowania przez państwo wnioskujące formalności, tj. w sytuacji gdy zaświadczenie jest niekompletne lub nieprawidłowo wypełnione.

Niezależnie od tego, nakaz konfiskaty lub zabezpieczenia nie zostanie wykonany, gdy mienie zostało już skonfiskowane, zaginęło, zostało zniszczone, nie znaleziono go w miejscu wskazanym w zaświadczeniu.

Podmiot, którego nakaz dotyczy będzie miał możliwość jego zaskarżenia. Środek zaskarżenia będzie rozpatrywany przez państwo wykonujące nakaz, na podstawie jego przepisów. Oznacza to, że wniesienie środka zaskarżenia będzie mieć skutek zawieszający jedynie wówczas, gdy taki skutek przewidywać będzie prawo krajowe państwa wykonującego.

Mienie osób prawnych

Ustawodawca musi uwzględnić mechanizmy określone w rozporządzeniu, jednak nie oznacza to, że powinien mieć zielone światło na wprowadzenie zmian do uprawnień państwa w zakresie konfiskaty mienia.

Projekt podobno ma uwzględniać wprowadzenie nowej quasi-karnej procedury zajęcia mienia, w której ciężar udowodnienia legalności jego posiadania spoczywać będzie na osobie, do której to mienie należy.

Niepokojący jest zawarty w rozporządzeniu obowiązek wykonania przez państwo UE nakazu zabezpieczenia lub nakazu konfiskaty wydanego wobec osoby prawnej nawet wówczas, gdy państwo to nie uznaje zasady odpowiedzialności karnej osób prawnych.

Oznacza to, że ustawodawca będzie musiał przewidzieć regulację, de facto nie funkcjonującą w Polsce. Nie uznaje on bowiem odpowiedzialności karnej osób prawnych sensu stricto. Wykonaniu będzie podlegała nieznana polskiemu prawodawstwu, a obowiązująca np. we Włoszech, konfiskata prewencyjna niezależna od stwierdzenia i udowodnienia popełnienia jakiegokolwiek przestępstwa.

W kontekście podatkowym

Należy mieć na uwadze, że obowiązujące od 2017 r. przepisy o konfiskacie rozszerzonej dotyczą także spraw karnych skarbowych oraz tzw. przestępstw fakturowych. Co oznacza, że znajdują zastosowanie do spraw tzw. karuzel VAT.

W szczególności, w kontekście „przestępstw karuzelowych" dalsze poszerzenie możliwości orzekania konfiskaty rozszerzonej wzbudza istotne obawy, które wynikają głównie z mechanizmu działania grup przestępczych trudniących się wyłudzeniami VAT. Należy bowiem mieć na uwadze, że w strukturę przestępczego procederu często angażowane są podmioty, które nie mają świadomości uczestniczenia w łańcuchu dostaw, którego celem jest wyłudzenie VAT. Podmioty takie określa się mianem, tzw. buforów (buffer) i są to firmy, które prowadzą legalną działalność, rozliczają podatki i często nie mają świadomości uczestniczenia w przestępstwie.

Takie podmioty narażone są na ryzyko zarzutów uczestnictwa w grupach przestępczych mających na celu wyłudzanie VAT, co wiąże się z odmówieniem prawa do odliczenia VAT od zakupu towarów nabytych od podmiotów zaangażowanych w karuzelę VAT, jak również postawieniem członkom organów zarządzających takim podmiotem zarzutów karnych oraz karnych skarbowych. Obrona swoich praw w takiej sytuacji jest utrudniona, pomimo, iż coraz więcej podatników wygrywa w sądach spory z organami skarbowymi.

Nie da się ukryć, że poziom tzw. należytej staranności w doborze kontrahentów wymagany przez organy skarbowe oraz prokuraturę w zakresie weryfikacji kontrahentów celem uniknięcia ryzyka współpracy z podmiotem zaangażowanym w karuzelę VAT jest tak wysoki, że jego wdrożenie w praktyce wymagałoby zaniechania prowadzenia działalności i skupienia się na weryfikacji potencjalnych kontrahentów.

Istotnym ryzykiem jest możliwość zastosowania konfiskaty rozszerzonej przed prawomocnym zakończeniem postępowania w sprawie podatnika.

Nie sposób nie docenić skuteczności narzędzia, jakim jest konfiskata rozszerzona, w przypadku podmiotów zaangażowanych w wyłudzenia VAT, gdyż jest to najskuteczniejszy sposób reakcji na nielegalny proceder. Jednak nie można tracić z oczu ryzyka ukarania podmiotów nieświadomie uczestniczących w karuzeli VAT.

UWAGA!

Pożądane jest, aby projekt był procedowany wcześniej, umożliwiając przeprowadzenie konsultacji społecznych i debatę nad kształtem rozwiązań. Należy wyrazić nadzieję, że szybkie procedowanie nad projektem nie odbije się negatywnie na jego jakości.

Karina Aust-Niewiadomska, Leszek Tokarski są adwokatmi Rymarz Zdort Kancelaria Adwokacka