Sejm uchwalił 1 października 2024 r. nowelizację ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi. Czego konkretnie mogą spodziewać się teraz pracownicy i pracodawcy?
Jaki jest zasięg terytorialny nowelizowanej ustawy?
Zgodnie z przepisami znowelizowanej ustawy w przypadku wystąpienia powodzi, której rozmiary powodują konieczność szczególnych rozwiązań, gdy środki zastosowane przez właściwe organy administracji rządowej i organy jednostek samorządu terytorialnego okazały się niewystarczające, Rada Ministrów może wydać rozporządzenie, w którym określa zasięg terytorialny, rodzaj rozwiązań i okres ich stosowania. Takie rozporządzenie Rada Ministrów wydała 16 września 2024 r. (tekst jedn. DzU, poz. 1395; dalej: rozporządzenie). W wyniku tego na terenach dotkniętych powodzią stosowane są przepisy ustawy z 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (tekst jedn. DzU z 2024 r., poz. 654). Dotyczy to gmin, które wchodzą w skład następujących powiatów:
Czytaj więcej:
a) w województwie dolnośląskim – powiaty kamiennogórski, karkonoski, kłodzki, lwówecki, wałbrzyski i ząbkowicki oraz miasta na prawach powiatu Wałbrzych, Legnica i Jelenia Góra, powiaty dzierżoniowski, lubański i świdnicki, powiaty bolesławiecki, jaworski, legnicki i złotoryjski, powiat zgorzelecki, gmina miejska Oława oraz gmina wiejska Oława w powiecie oławskim, gmina Kąty Wrocławskie oraz gminy Sobótka i Mietków położone w powiecie wrocławskim,
b) w województwie opolskim – powiaty głubczycki, nyski i prudnicki oraz w powiecie krapkowickim gmina Strzeleczki, powiaty brzeski, kędzierzyńsko-kozielski, opolski oraz powiat krapkowicki w zakresie innym niż już określony wcześniej,
c) w województwie śląskim – powiaty bielski, cieszyński, pszczyński i raciborski oraz miasto na prawach powiatu Bielsko-Biała.
Należy zaznaczyć, że podany wykaz jest dynamiczny. Może się poszerzyć o kolejne gminy wraz z wydawanymi rozporządzeniami w tej sprawie.
Co z nieobecnościami pracowników?
Nowelizacja wprowadza dużo zmian w tej kwestii. Do tej pory faktyczna niemożność świadczenia pracy w związku z powodzią stanowiła podstawę usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy. Za czas usprawiedliwionej nieobecności pracownikowi przysługiwało prawo do odpowiedniej części minimalnego wynagrodzenia za pracę przez okres nie dłuższy niż dziesięć dni roboczych wynikających z jego rozkładu czasu pracy. Nowelizacja wprowadza możliwość wydłużenia okresu wypłacania tego wynagrodzenia. Pracodawca będzie mógł bowiem, w uzasadnionych okolicznościach, wydłużyć ten czas. Ustawa nie precyzuje, jakie okoliczności to uzasadniają. Trzeba każdy przypadek ocenić indywidualnie.
Pracownik mieszkający na obszarze wskazanym w wykazie gmin będzie mógł zażądać, udzielenia mu nie więcej niż ośmiu dni przysługującego urlopu wypoczynkowego, w terminie przez siebie wskazanym. Wymiar urlopu na żądanie został zatem zwiększony o 100 proc. w stosunku do wymiaru urlopu na żądanie uregulowanego w kodeksie pracy. Pracownik musi zgłosić żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia. W takim przypadku nie będzie stosowany art. 1671 k.p. przewidujący prawo do czterech dni urlopu na żądanie w roku. To oznacza, że osiem dni to maksymalny wymiar urlopu na żądane, z którego może skorzystać pracownik z terenów powodziowych.
Pracownikowi, który mieszka na terenie obszaru wskazanego w wykazie gmin zawartym w rozporządzeniu, w okresie wskazanym w jego przepisach będzie można udzielić urlopu wypoczynkowego na część dnia pracy. Urlop taki będzie mógł być udzielony w wymiarze nieprzekraczającym pięciu dni.
Pracownikowi będącemu poszkodowanym w okresie wskazanym w przepisach rozporządzenia, dzięki nowelizacji będzie ponadto przysługiwać zwolnienie od pracy w wymiarze do dwudziestu dni w celu usuwania skutków powodzi w odniesieniu bezpośrednio do swojego mienia lub mienia osoby spokrewnionej lub niespokrewnionej pozostającej z nim w faktycznym związku, wspólnie mieszkającej i gospodarującej. W okresie tego zwolnienia od pracy pracownik zachowa prawo do wynagrodzenia obliczanego według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego. To zwolnienie od pracy będzie niezależne od przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego.
Czy pracownicy będą mogli korzystać z jeszcze jakichś uprawnień?
Tak. Nowelizacja daje pracownikom mieszkającym w wymienionych gminach możliwość złożenia wniosku (w formie papierowej lub elektronicznej) o obniżenie ich wymiaru czasu pracy. Pracownik może zatem wnosić o pracę na część etatu. Wymiar ten nie może być niższy niż połowa etatu. Pracodawca, który otrzyma taki wniosek, będzie musiał go uwzględnić, chyba że okaże się to niemożliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. Pracodawca, który odmówi pracownikowi uwzględnienia wniosku, będzie musiał wskazać tego przyczynę. Nie wystarczy to zrobić ustnie. Przyczynę odmowy należy podać w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie dwóch dni roboczych od dnia złożenia wniosku przez pracownika.
Ustawa przewiduje, że pracownik będzie mógł skorzystać z wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy na dwa dni przed dniem rozpoczęcia wykonywanej pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Złożenie wniosku bez zachowania terminu spowoduje, że pracodawca obniży wymiar czasu pracy nie później niż po dwóch dniach od dnia złożenia wniosku. Oznacza to, że pracownik, który spóźni się ze złożeniem wniosku, będzie mógł się spodziewać, że przez dwa kolejne dni będzie musiał pracować w tym samym wymiarze czasu pracy, co dotychczas.
Czy ustawa wprowadza jakieś zmiany w nadgodzinach i delegowaniu pracowników?
Tak. Nowelizacja wprowadza ograniczenia w wykonywaniu pracy w godzinach nadliczbowych i delegowaniu pracownika poza stałe miejsce pracy. Pracownika mieszkającego na terenie obszaru wskazanego w wykazie gmin i w okresie wskazanym w przepisach rozporządzenia nie będzie można, bez jego wyraźnej zgody udzielonej w postaci papierowej lub elektronicznej, zatrudniać w godzinach nadliczbowych i delegować poza stałe miejsce pracy. Jednocześnie ustawodawca nie wymaga takiej zgody, jeśli będzie potrzeba prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. Prowadzenie akcji ratowniczej nie będzie jednak powodem do skierowania pracownika do wykonywania pracy w nadgodzinach, jeżeli zagrożone będzie mienie i życie lub zdrowie pracownika, albo też osoby mieszkającej w tym samym gospodarstwie domowym.
Jakie zmiany nowelizacja wprowadza w badaniach lekarskich?
Nowelizacja zawiesza wykonywanie obowiązków związanych z koniecznością odbycia okresowych badań lekarskich (art. 229 § 2 i art. 229 § 4 k.p.). Zawieszenie takie będzie obowiązywać przez okres przewidziany w rozporządzeniu. Po zakończeniu tego okresu pracodawca i pracownik będą musieli niezwłocznie wykonać te zawieszone obowiązki. Nowelizacja przewiduje na to trzydzieści dni. Jeżeli brakuje lekarza uprawnionego do przeprowadzenia badania wstępnego lub kontrolnego, badanie takie będzie mógł przeprowadzić i wydać odpowiednie orzeczenie lekarskie inny lekarz. Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza będzie tracić moc po upływie trzydziestu dni od dnia zakończenia okresu przewidzianego w rozporządzeniu. Takie orzeczenie pracodawca będzie musiał włączyć do akt osobowych pracownika.
Czy w zakresie bhp będą jeszcze jakieś ułatwienia?
Tak. Pracownicy, którzy mieszkają na terenach zagrożonych powodzią, będą mogli odbyć szkolenia wstępne z bezpieczeństwa i higieny pracy w całości za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, z wyjątkiem instruktażu stanowiskowego:
1) pracownika zatrudnionego na stanowisku robotniczym,
2) pracownika zatrudnionego na stanowisku, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych,
3) pracownika przenoszonego na wyżej wymienione stanowiska,
4) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.
Jeżeli termin przeprowadzenia szkolenia okresowego BHP przypadnie w okresie wskazanym w rozporządzeniu, wydłuży się on do 30. dnia od dnia zakończenia tego okresu.
Nowelizacja odnosi się też do wyborów do rady pracowników i wyborów społecznego inspektora pracy. Co przewiduje?
Trudna sytuacja spowodowana żywiołem może uniemożliwić przeprowadzenie tych wyborów. W związku z tym ustawa wydłuża kadencję rady i społecznych inspektorów pracy do czasu możliwości przeprowadzenia takich wyborów, ale nie dłużej niż do 30. dnia od zakończenia okresu obowiązywania tego przepisu, zgodnie z terminem przewidzianym w rozporządzeniu wydanym na podstawie ustawy. Ten sam mechanizm będzie stosowany do kadencji organów statutowych związku zawodowego, związku lub organizacji przedsiębiorców, związków pracodawców, ich federacji i konfederacji.
W jaki sposób nowelizacja wpływa na roszczenia pracowników ze stosunku pracy?
Dla pracowników, którzy mieszkają na zalanych terenach, nowelizacja wprowadza gwarancję, że będą mogli oni dochodzić swoich praw związanych z wypowiedzeniem stosunku pracy. Zgodnie z nowelizacją terminy na wniesienie odwołania od wypowiedzenia umowy opracę, żądanie przywrócenia do pracy lub odszkodowania, a także żądanie nawiązania umowy o pracę nie zostaną rozpoczęte, a rozpoczęte ulegną zawieszeniu.
Ustawa znacząco wydłuża termin na wniesienie wniosku o przywrócenie terminu na wniesienie wyżej wymienionych środków prawnych – z siedmiu do sześćdziesięciu dni.
Wydłużeniu ulegają także okresy przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy, o którym mowa w art. 291 § 1 k.p. Wydłuża się je o okres wskazany w przepisach rozporządzenia.
Co z pracownikami młodocianymi?
W ustawie odniesiono się również do sytuacji pracowników młodocianych. Zaproponowano bowiem, aby w roku szkolnym 2024/2025 w okresie czasowego ograniczenia lub czasowego zawieszenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty na terenach, na których wystąpiła powódź, pracodawcom, którzy zawarli z młodocianymi pracownikami umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, okres wynikający z tego czasowego ograniczenia lub zawieszenia, w którym występuje faktyczna niemożność świadczenia pracy przez młodocianego w związku z powodzią wliczał się do okresu, za który przysługuje dofinansowanie, o którym mowa w art. 122 prawa oświatowego. W razie faktycznej niemożności świadczenia pracy przez młodocianych pracowników w związku z powodzią okres ten będzie stanowić podstawę usprawiedliwienia nieobecności tej osoby w pracy i zaliczenia jej tego okresu do okresu przygotowania zawodowego u pracodawcy.
Jakie są nowe rozwiązania pomocowe dla pracodawców?
Dzięki nowelizacji pracodawcy posiadający siedziby na terenach objętych powodzią i znajdujący się w trudnej sytuacji ekonomicznej będą mogli liczyć na pomoc publiczną udzielaną na podstawie ustawy o rehabilitacji. Tak przekazana pomoc publiczna będzie miała na celu naprawienie szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi.
Zdaniem autorów
dr Iwona Jaroszewska-Ignatowska - radca prawny, Partnerka Zarządzająca w kancelarii People & Law Jaroszewska-Ignatowska Sarek-Sadurska Sp.k.
Patryk Burak - praktykant w kancelarii People & Law Jaroszewska-Ignatowska Sarek-Sadurska Sp.k.
Nowelizacja wnosi wiele zmian do prawa pracy. Zmiany te są konieczne i wynikają z trudnej sytuacji spowodowanej żywiołem. Naszym zdaniem wiele z nich należy ocenić jako pozytywne – m.in. uszczegółowienie kwestii nieobecności oraz okresowych badań lekarskich. Jednocześnie uważamy, że ustawodawca powinien rozwiązać kwestię okresu stosowania ustawy bardziej przejrzyście. Obecnie odsyła do rozporządzenia, co może budzić wątpliwości zarówno wśród pracodawców, jak i pracowników. Ponadto terminy przewidziane w rozporządzeniu nie dotyczą wszystkich przepisów ustawy o relacjach pracodawca–pracownik. Ustawodawca nie uregulował problemu zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych. Biorąc pod uwagę skalę korzystania w Polsce z tych umów, taka regulacja jest bardzo potrzebna. Być może legislatorzy rozwiążą ten problem w kolejnej nowelizacji, choć czas biegnie, a zmiany prawa potrzebne są jak najszybciej.
Ustawa wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia.