Wspólnik spółki cywilnej odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze  spółką i z pozostałymi wspólnikami za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne spółki i wspólników, wynikające z działalności spółki. Wynika to wprost z art. 115 § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2023 r., poz. 2383 ze zm.) oraz art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2024 r., poz. 497 ze zm.). Przepis ten stosuje się również do odpowiedzialności byłego wspólnika za zaległości z tytułu zobowiązań powstałych w okresie, gdy był on wspólnikiem. Z kolei za zobowiązania powstałe, na podstawie odrębnych przepisów, po rozwiązaniu spółki, oraz za zaległości, których termin płatności upływał po rozwiązaniu spółki, odpowiadają osoby będące wspólnikami w momencie rozwiązania spółki.

Czy do odpowiedzialności wobec ZUS wystarczy sam status wspólnika? 

Istotne jest przy tym, że ustawodawca nie przewidział żadnych możliwości pozwalających wspólnikom na zwolnienie się od tej odpowiedzialności w całości lub w pewnym zakresie, za wyjątkiem czasowego ograniczenia związanego z posiadaniem statusu wspólnika. Potwierdza to orzecznictwo. Przykładem jest wyrok WSA w Gliwicach z 13 sierpnia 2024 r. (I SA/Gl 38/24), w którym stwierdzono, że przy orzekaniu o odpowiedzialności osoby trzeciej na podstawie art. 115 ordynacji podatkowej organ zobowiązany jest jedynie wykazać, że wystąpiła zaległość w danym okresie rozliczeniowym, której spółka nie uiściła w całości oraz że dana osoba była wspólnikiem spółki w tym okresie.

Warto też podkreślić, że w przypadku aktualnych (obecnych) wspólników spółki cywilnej przepis nie ogranicza ich odpowiedzialności do tych należności, jakie powstały w okresie, w którym mieli oni taki status. Tak też wskazał NSA w wyroku z 15 grudnia 2023 r. (III FSK 379/23) oraz Sąd Najwyższy w wyroku z 13 września 2018 r. (II UK 259/17).

Istotne jest także, że art. 115 ordynacji podatkowej dla wydania decyzji o odpowiedzialności wspólnika spółki cywilnej nie przewiduje warunku związanego z bezskutecznością egzekucji prowadzonej wobec spółki (por. wyrok NSA z 1 sierpnia 2023 r., I FSK 390/19).

Zaznaczyć też należy, że ZUS ma możliwość zastosowania odpowiedzialności wspólników spółki cywilnej także do składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz składek na inne fundusze. Według bowiem art. 32 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne. Oznacza to rozszerzenie odpowiedzialności wspólników spółki cywilnej również na ww. składki.

Wspólnik odpowiadający za zaległe składki odpowiada również za związane z nimi odsetki za zwłokę. Obowiązek zapłaty odsetek związany jest bowiem z istnieniem zaległości. Skoro więc ciąży na nim (jako osobie trzeciej odpowiedzialnej za składki) obowiązek zapłaty zaległości – także wtedy, gdy jest już byłym wspólnikiem – to tym samym ciąży na nim również obowiązek zapłaty odsetek jako należności ubocznej, związanej z tym zobowiązaniem, i to również za okres, kiedy nie pozostaje on w spółce.

Jakie znaczenie ma wkład i wina jednego ze wspólników? 

Odpowiedzialność wspólników spółki cywilnej za zaległości z tytułu składek jest niezależna od wysokości wkładów poszczególnych wspólników. Oznacza to, że ZUS może orzec o odpowiedzialności wspólnika za pełną kwotę zaległości spółki niezależnie od wartości wniesionego przez niego wkładu do spółki. Tak wskazywał np. NSA w wyroku z 1 września 2000 r. (III SA 1456/99.). Zatem nawet minimalny wkład w spółkę cywilną pozwala na zastosowanie wobec wspólnika art. 115 ordynacji podatkowej.

Podobnie bez znaczenia dla odpowiedzialności wspólników jest stopień zaangażowania poszczególnych wspólników w działalność spółki i przyczynienia się do powstania zaległości z tytułu składek. Odpowiedzialność ta ma bowiem charakter obiektywny, niezależny od zawinienia wspólnika. ZUS nie musi zatem wykazać winy wspólnika w powstaniu zaległości z tytułu składek.

Potwierdza to wyrok NSA z 22 lutego 2024 r. (III FSK 4578/21), w którym sąd ten stwierdził, że wspólnik spółki cywilnej odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami za zaległości spółki niezależnie od tego, czy korzysta z uprawnień w zakresie reprezentacji i dysponowania majątkiem spółki. Jest to bowiem odpowiedzialność obiektywna i niezależna od zawinienia, lecz zależna od samego faktu bycia wspólnikiem.

Czy wspólnik spółki cywilnej może się uwolnić od odpowiedzialności wobec ZUS?

Przepis art. 115 ordynacji podatkowej nie przewiduje tzw. przesłanek egzoneracyjnych, pozwalających na uwolnienie się od tej odpowiedzialności. Zatem okoliczności związane z relacjami między wspólnikami spółki cywilnej, w tym także kwestie ewentualnego działania jednego ze wspólników na szkodę pozostałych wspólników i spółki, pozostają poza zakresem normowania art. 115 ordynacji podatkowej i jako takie nie mogą wpływać na możliwość orzeczenia o odpowiedzialności wspólnika spółki cywilnej za zaległości.

Dodać też należy, że zobowiązania publicznoprawne kształtowane ustawą, jakimi są składki, nie mogą być modyfikowane, znoszone czy też przenoszone na inne osoby na mocy umów cywilnoprawnych. Dlatego ewentualna umowa wspólników lub osób trzecich w tym zakresie (np. zwalniająca danego wspólnika z odpowiedzialności za zaległe składki) nie jest wiążąca dla ZUS.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach