Związek zawodowy ma 3 lata, aby domagać się źle wydanych pieniędzy z ZFŚS

Zasady przyznawania przez pracodawców świadczeń ?z funduszu socjalnego określa ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. DzU ?z 2012 r., poz. 592, dalej ustawa o zfśs). Trzeba się przy tym kierować oceną sytuacji socjalnej podwładnych. Oznacza to, że przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z zfśs zależą od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Wynika to z art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs.

Sytuacja rodzinna ?i materialna

Natomiast wydatkowanie środków zfśs bez uwzględnienia kryterium socjalnego i sprzecznie z zakładowym regulaminem świadczeń socjalnych jest niezgodne z ustawą. Tak też podnosił Sąd Najwyższy w wyroku ?z 16 sierpnia 2005 r. (I PK 12/05). Podobnie wypowiadał się SN ?w orzeczeniu z 20 sierpnia 2001 r. (I PKN 579/00). Stwierdził, że pracodawca administrujący środkami zfśs nie może ich wydatkować niezgodnie z regulaminem zakładowej działalności socjalnej, którego postanowienia nie mogą być sprzeczne ?z zasadą przyznawania świadczeń według kryterium socjalnego, to jest uzależniającego przyznawanie ulgowych usług i świadczeń wyłącznie od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu.

Zanim więc firma przystąpi do wypłat z zfśs, powinna ustalić sytuację socjalną ubiegających się o te świadczenia ?i na podstawie tych ustaleń proporcjonalnie do położenia pracowników przyznać konkretną pomoc.

Wbrew zasadom współżycia

Związkom zawodowym przysługuje prawo wystąpienia do sądu pracy z roszczeniem o zwrot funduszowi środków wydatkowanych niezgodnie z ustawą lub ?o przekazanie należnych pieniędzy na fundusz. Oznacza to, że związki mogą przed sądem żądać zwrotu środków wadliwie wydatkowanych z zfśs lub nieprzekazanych na ten fundusz.

W toku procesu pracodawca nie może zarzucać związkowi zawodowemu, że działa wbrew zasadom współżycia społecznego (czyli że żądanie zwrotu wydanych kwot byłoby niezgodne z zasadami współżycia społecznego). Wskazywał na to SN w wyroku z 25 sierpnia ?2004 r. (I PK 22/03). Stwierdził, że szef, który narusza art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs przez wydatkowanie pieniędzy z tego funduszu bez zachowania kryterium socjalnego, nie może powoływać się na klauzule generalne określone w art. 8 k.p. A to dlatego, że łamiąc przepisy ustawy przez wydatkowanie środków zfśs bez zachowania kryterium socjalnego (np. przyznając te świadczenia tylko członkom kierownictwa), pracodawca narusza równocześnie zasady współżycia społecznego oraz działa niezgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tych pieniędzy. W takiej sytuacji nie może powoływać się na klauzule z art. 8 k.p.

Kiedy bez zwrotu

W praktyce duże wątpliwości budzi to, czy roszczenie związku o zwrot świadczeń dokonanych przez pracodawcę z funduszu świadczeń socjalnych przedawnia się. Rozstrzygając to, SN w wyroku ?z 10 kwietnia 2013 r. (II PK272/ 13) uznał, że roszczenia związku o zwrot zakładowemu funduszowi świadczeń socjalnych środków wydatkowanych niezgodnie z ustawą lub o przekazaniu należnych pieniędzy na fundusz (art. 8 ust. 3 ustawy o zfśs) ulegają przedawnieniu określonemu w art. 291 § 1 k.p. Oznaczałoby to, że dzieje się to już po upływie trzech lat od daty ich wymagalności.

Warto jednak podkreślić, że wyrok SN z 10 kwietnia 2013 r. wskazuje na zmianę stanowiska. Wcześniej, w wyroku ?z 9 grudnia 2011 r. (II PK 127/11), SN uznawał wyraźnie, że roszczenie związku zawodowego nie przedawnia się. Można więc uznać, że w SN nie ma jednomyślności w tej sprawie. Obecne stanowisko SN jest zdecydowanie korzystniejsze dla pracodawców. Po upływie trzech lat mogą, powołując się na zarzut przedawnienia, doprowadzić do oddalenia powództwa związku zawodowego.

Przykład

W marcu 2010 r. firma wypłaciła wszystkim zatrudnionym paniom na Dzień Kobiet po 300 zł. ?W kwietniu 2014 r. związek zawodowy działający w tym przedsiębiorstwie zażądał zwrotu wydanej na to kwoty na konto zfśs. Wskazywał, że taka wypłata była sprzeczna z ustawą, gdyż nie uwzględniała sytuacji materialnej pracownic. Ponieważ dyrektor odmówił, związek zawodowy wystąpił z pozwem ?do sądu. W odpowiedzi na pozew przedsiębiorstwo podniosło zarzut przedawnienia. Wskazało, że od wypłaty upłynęły ponad trzy lata. Sąd pracy uwzględnił ten zarzut i oddalił powództwo związku o zwrot żądanej kwoty.

Autor jest sędzią ?Sądu Okręgowego ?w Kielcach

W sądzie pracy

Sprawa o zwrot zfśs środków wydatkowanych niezgodnie z ustawą jest sprawą z zakresu prawa pracy. Toczyć się powinna przed sądem pracy przeciwko pracodawcy. Uprawniona do wystąpienia z takim roszczeniem jest zarówno zakładowa, jak i międzyzakładowa organizacja związkowa obejmująca swoim działaniem pozwanego pracodawcę. Zwracał na to uwagę SN w wyroku z 16 sierpnia 2005 r. (I PK 12/05).