Wierzytelność to prawo majątkowe wyrażające się tym, że jeden podmiot (wierzyciel) może żądać od innego podmiotu (dłużnika) pewnego zachowania, czyli spełnienia określonego świadczenia. Wierzytelność może być przedmiotem obrotu gospodarczego.

Instytucja cesji wierzytel- ności została uregulowana w art. 509–518 kodeksu cywilnego. Z przepisów tych wynika, że wierzyciel (cedent) przenosi na osobę trzecią (cesjonariusza) określoną wierzytelność. W wyniku tej umowy następuje zmiana po stronie wierzyciela – w miejsce dotychczasowego wstępuje cesjonariusz.

Podmioty posiadające wierzytelności, których termin płatności jeszcze nie upłynął, mogą m.in. zdecydować się na dochodzenie swoich wierzytelności poprzez skorzystanie z usług profesjonalnych podmiotów bądź też mogą zdecydować się na sprzedaż wierzytelności. Warto się zastanowić, jakie są konsekwencje podatkowe obu tych rozwiązań.

Lepiej przekazać specjalistom

Jeżeli podatnik decyduje się na windykację należności, np. poprzez wyspecjalizowane do tego podmioty, to ponosi koszty tej windykacji. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 ustawy o CIT. Podstawowym warunkiem dla uznania danego wydatku za koszt dla celów podatkowych jest możliwość wykazania przez podatnika, że wydatek ten ma związek z możliwością choćby potencjalnego uzyskania przychodu oraz że nie jest ujęty w katalogu kosztów niestanowiących kosztów uzyskania przychodów z art. 16 ust. 1 ustawy o CIT.

Przykład

Spółka z o.o. ABC posiada wierzytelności z niezapłaconej faktury związane z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą. Zdecydowała się na skorzystanie z usług profesjonalnej spółki zajmującej się odzyskiwaniem wierzytelności. Czy poniesione przez spółkę ABC koszty (koszty prowizji i koszty opłat sądowych) mogą zostać uznane za koszty uzyskania przychodu?

Katalog ujęty w art. 16 ust. 1 ustawy o CIT nie wymienia wśród wydatków nieuznawanych za koszty podatkowe wydatków na usługi windykacyjne. Jednocześnie omawiany wydatek przyczyni się bez wątpienia do otrzymania środków pieniężnych przez spółkę ABC z tytułu niezapłaconych wcześniej należności od kontrahenta. A zatem poniesione przez spółkę wydatki na windykację mogą dla niej stanowić koszty uzyskania przychodów, gdyż mają na celu faktyczne otrzymanie zapłaty z tytułu wierzytelności, w stosunku do których upłynął termin płatności.

Na dzień ujęcia w księgach

Kwestią sporną pozostaje jednak moment potrącenia ponoszonych wydatków. Ustawa o CIT przewiduje w tym zakresie dwie kategorie kosztów:

Z reguły wydatki związane z windykacją są wynagrodzeniem w postaci ustalonej procentowo prowizji od konkretnie wskazanych, odzyskanych należności. Pobrana prowizja będzie więc kosztem dotyczącym ogółu czynności ściągania należności związanej z przychodami. Nie byłoby jednak uprawnione stwierdzenie, że są to koszty związane z przychodem uzyskanym z pierwotnej transakcji, który został rozpoznany w całości dla celów podatkowych. Skoro bowiem przychód został dla celów podatkowych rozpoznany na zasadzie memoriałowej (np. w dacie wystawienia faktury), to usługi mające na celu jedynie faktyczne otrzymanie należnej kwoty nie mogą być bezpośrednio powiązane z przychodem rozpoznanym wcześniej w całości. Z tego też powodu właściwe wydaje się, aby podatnik traktował omawiane wydatki jako koszty pośrednio związane z przychodem, potrącalne dla celów CIT w dacie ponie- sienia (art. 15 ust. 4d ustawy o CIT). Za datę poniesienia należy przy tym uznać dzień, na jaki spółka ujmie wydatek (potwierdzony fakturą) w swoich księgach rachunkowych (art. 15 ust. 4e ustawy o CIT).

Jeżeli podatnik nie chce ponosić kosztów windykacji wierzytelności, to może je sprzedać. Pozwala to na odzyskanie części długu i umożliwia zaliczenie tak powstałych strat do kosztów uzyskania przychodów (pod warunkiem wcześniejszego zarachowania wierzytelności jako przychód należny).

Można wybrać odpłatne zbycie

Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT, nie uważa się za koszty uzyskania przychodu strat z tytułu odpłatnego zbycia wierzytelności, chyba że wierzytelność ta uprzednio została, na podstawie art. 12 ust. 3, zarachowana jako przychód należny. Stratą z tytułu sprzedaży wierzytelności jest różnica między jej wartością a ceną sprzedaży uzyskaną od kolejnego nabywcy wierzytelności. Zaś dodatkowe koszty związane z transakcją nie zwiększają straty z tytułu tej sprzedaży, ale stanowią koszty rodzajowe poniesione w celu osiągnięcia przychodu. Przychodem może być ewentualna nadwyżka ceny sprzedaży nad wartością wierzytelności, co w praktyce raczej nie będzie miało miejsca ze względu na to, że cena sprzedaży wierzytelności jest niższa od jej wartości nominalnej.

Przykład

Spółka z o.o. XYZ zajmująca się produkcją wyrobów posiada wierzytelności z tytułu nieuregulowanych faktur. Wierzytelności te zostały zaliczone do przychodu należnego w kwocie netto, czyli bez kwoty VAT. Spółka zdecydowała się na sprzedaż tych wierzytelności. Czy strata powstała z tytułu sprzedaży może zostać przez spółkę XYZ uznana za koszt podatkowy a jeżeli tak, to w jaki sposób prawidłowo obliczyć stratę?

Jeżeli wierzytelność zaliczona uprzednio do przychodu należnego zostanie następnie odpłatnie zbyta, to powstała strata może zostać uznana za koszt uzyskania przychodu. Zgodnie z obowiązującym obecnie stanowiskiem, stratę wynikającą z tej czynności stanowi różnica pomiędzy nominalną wartością wierzytelności (a więc wartością brutto, zawierającą także należny podatek od towarów i usług) a sumą uzyskaną z jej zbycia.

W kwocie brutto

Do połowy ubiegłego roku organy podatkowe prezentowały stanowisko, że stratą będącą kosztem podatkowym jest różnica między ceną sprzedaży wierzytelności a kwotą zaliczoną uprzednio do przychodów należnych, czyli należnością netto. Natomiast sądy administracyjne stały na stanowisku (chociaż nie było ono do końca jednolite), że strata z tytułu sprzedaży wierzytelności jest kosztem podatkowym w kwo- cie brutto.

W związku z istniejącymi rozbieżnościami Naczelny Sąd Administracyjny podjął 11 czerwca 2012 r. uchwałę (I FPS 3/11), w której wskazał, że zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów straty z tytułu odpłatnego zbycia wierzytelności następuje przy uwzględnieniu wartości wierzytelności z należnym podatkiem od towarów i usług, czyli w kwocie brutto.

Autorka jest konsultantką podatkową w ECDDP Spółka Doradztwa Podatkowego