Zdarza się bowiem, że w ubiegłym roku podatnik prowadził firmę, ale już ją zlikwidował.

Możliwa jest też sytuacja, że składająca zeznanie osoba w 2011 r. nie była przedsiębiorcą, ale została nim na początku tego roku i dopiero później wypełniła PIT. Czy wtedy ma podać w nim NIP czy PESEL?

Przepisy nie dają jednoznacznej odpowiedzi.

Co mówią przepisy

Zasady posługiwania się NIP i PESEL uregulowane są w ustawie o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników. Zgodnie z art. 2 ust. 1 osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które na podstawie odrębnych ustaw są podatnikami, podlegają obowiązkowi ewidencyjnemu.

Obowiązkowi ewidencyjnemu podlegają również inne podmioty, jeżeli na podstawie odrębnych ustaw są podatnikami, oraz płatnicy podatków (ust. 2).

Według art. 2 ust. 3 ustawy o PIT obowiązkowi ewidencyjnemu podlegają także podmioty będące, na podstawie odrębnych ustaw, płatnikami składek ubezpieczeniowych.

Od tych reguł jest jeden wyjątek. W myśl ust. 4 omawianego przepisu obowiązkowi ewidencyjnemu nie podlegają podatnicy, którzy uzyskali numer identyfikacyjny na podstawie art. 132 ust. 5 (dotyczy firm zagranicznych świadczących usługi elektroniczne osobom niepodlegającym opodatkowaniu) oraz art. 134a ust. 4 (dotyczy firm zagranicznych wykonujących usługi międzynarodowego przewozu drogowego) ustawy o VAT.

Identyfikatorem podatkowym jest:

- numer PESEL – w przypadku podatników będących osobami fizycznymi objętymi rejestrem PESEL nieprowadzących działalności gospodarczej lub niebędących zarejestrowanymi podatnikami podatku od towarów i usług;

- NIP – w przypadku pozostałych podmiotów podlegających obowiązkowi ewidencyjnemu, o którym mowa w art. 2. Tak wynika z art. 3 ust. 1 ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników.

Zadaliśmy więc to pytanie Ministerstwu Finansów.

Nowy przedsiębiorca

Na tak postawione pytanie MF odpowiedziało, że PESEL jest identyfikatorem dla podatników objętych rejestrem PESEL nieprowadzących działalności gospodarczej lub niebędących zarejestrowanymi podatnikami VAT. Natomiast NIP jest identyfikatorem dla pozostałych podmiotów podlegających obowiązkowi ewidencyjnemu, m.in. dla:

Kiedy podajemy PESEL

MF powołało się też na art. 11 ust. 1 ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (dalej ustawa). Zgodnie z nim podatnicy i płatnicy podatków lub składek na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne są obowiązani podawać identyfikator podatkowy na dokumentach związanych z wykonywaniem zobowiązań podatkowych oraz niepodatkowych należności budżetowych, do których poboru są obowiązane organy podatkowe lub celne.

Będąca podatnikiem osoba fizyczna objęta rejestrem PESEL podaje ten numer we wszystkich wymienionych dokumentach oraz na żądanie płatników, jeżeli nie spełnia żadnego z następujących warunków (statusów ewidencyjnych):

- prowadzi działalność gospodarczą,

- jest zarejestrowanym podatnikiem podatku od towarów i usług,

- jest płatnikiem podatków,

- jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne,

- jest płatnikiem składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Decyduje ostatni dzień roku

Najistotniejsza jest ostatnia część odpowiedzi MF. Wskazało ono, że „właściwy identyfikator podatkowy (NIP albo numer PESEL) ustala się na ostatni dzień okresu rozliczeniowego.

Zastosowanie właściwego identyfikatora podatkowego (we wszystkich składanych w danym okresie ww. dokumentach) jest zdeterminowane statusem ewidencyjnym w okresie, za jaki dokonuje się czynności, a nie w momencie dokonywania tej czynności, z tym że na korektach deklaracji należy posługiwać się identyfikatorem podatkowym właściwym dla okresu, którego dotyczy korygowana deklaracja (tj. takim jak na korygowanej deklaracji)".

Dalej MF wyjaśnia, że w sytuacji opisanej w pytaniu objęta rejestrem PESEL osoba składająca zeznanie za rok 2011 r. jako identyfikator podaje PESEL, niezależnie od tego, czy w 2012 r. podjęła działalność gospodarczą czy nie. „Jeżeli taka osoba będzie składała korektę tego zeznania za 2011 r., to w tym korygującym zeznaniu również podaje numer PESEL, nawet wówczas, gdy w momencie składania przedmiotowej korekty prowadzi działalność gospodarczą" – czytamy w przywołanym piśmie.

Taką wykładnię przepisów MF konsekwentnie zaprezentowało także w odpowiedzi na nasze drugie pytanie.

Jak postąpić po likwidacji firmy

- Osoba fizyczna w trakcie 2011 r. zlikwidowała działalność gospodarczą. Czy w takiej sytuacji na składanych zeznaniach z nią związanych (np. PIT-36, PIT-36L) powinna podawać numer PESEL czy NIP?

Powołując się na art. 3 ust. 1 ustawy, MF wyjaśniło, że „osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą na wszystkich dokumentach związanych z obowiązkami podatkowymi powinna posługiwać się właściwym dla niej identyfikatorem podatkowym. Mając na uwadze, że NIP jest identyfikatorem podatkowym osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, w przypadku zakończenia w roku podatkowym działalności gospodarczej, wszystkie dokumenty związane z prowadzoną działalnością gospodarczą (np. zeznania roczne, korekty deklaracji) powinny być opatrywane identyfikatorem podatkowym, który identyfikował tego podatnika w okresie jej prowadzenia, tj. NIP".

Trzeba rejestrować ponownie

Zadaliśmy MF jeszcze jedno pytanie, dotyczące osób ponownie zakładających własny biznes.

- Czy osoba, która zlikwidowała działalność gospodarczą (obecnie posługuje się PESEL) i będzie chciała ponownie ją założyć, powinna wystąpić o nowy NIP (czy też ma posługiwać się starym)?

MF wskazało, że „osoba fizyczna objęta rejestrem PESEL nieprowadząca działalności gospodarczej lub niebędąca zarejestrowanym podatnikiem podatku od towarów i usług, któremu NIP został zniesiony 1 stycznia 2012 r. na podstawie art. 67 ustaw z 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników oraz niektórych innych ustaw, w przypadku zmiany statusu podatkowo-ewidencyjnego (np. rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej) zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o NIP jest obowiązana do dokonania zgłoszenia identyfikacyjnego do naczelnika urzędu skarbowego lub organu właściwego na podstawie odrębnych przepisów.

Po dokonaniu zgłoszenia identyfikacyjnego naczelnik urzędu skarbowego wyda osobie podejmującej działalność gospodarczą potwierdzenie nadania NIP. Przedmiotowe zgłoszenie ma charakter nie tylko identyfikacyjny (potwierdzenie nadania NIP), ale również jest realizacją obowiązku ewidencyjnego, w tym obowiązku aktualizacji danych, który jest zasadniczo inny w przypadku osób nieprowadzących i prowadzących działalność gospodarczą".

Ministerstwo wyjaśniło, że w wielu wypadkach osobie podejmującej po 31 grudnia 2011 r. działalność gospodarczą wydawane będzie potwierdzenie nadania NIP z identyfikatorem identycznym z NIP tej osoby – podatnika – zniesionym w trybie art. 67 ust. 1 ustawy z 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 171, poz. 1016). Nie musi tak jednak być.

Komentuje Marek Kolibski, wspólnik w KNDP Kolibski Nikończyk Dec i Partnerzy

W praktyce mogą zdarzać się sytuacje, kiedy podatnicy nie są pewni, czy powinni wpisać w zeznaniu NIP czy PESEL. Wtedy bezpieczniej jest podać ten pierwszy numer.

Dlatego że zgodnie z art. 81 § 1 pkt 3 kodeksu karnego skarbowego podatnik lub płatnik, który wbrew obowiązkowi nie podaje numeru identyfikacji podatkowej lub podaje numer nieprawdziwy, podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.

W kodeksie tym nie znajdziemy natomiast żadnych sankcji za to, że podatnik lub płatnik nie podał PESEL, mimo że powinien. Nie ma ich także za wpisanie w zeznaniu NIP mimo braku takiego obowiązku. Jeśli więc okaże się, że podatnik pomylił się i zamiast PESEL wpisał NIP, to nie grożą mu żadne sankcje.

W odwrotnej sytuacji, np. gdy w zeznaniu PIT-36L przedsiębiorca poda PESEL, może zostać ukarany. Należy jednak mieć nadzieje, że i w takich sytuacjach organy podatkowe zrezygnują z mandatów. Urzędnicy przecież także wiedzą, że uproszczenie polegające na likwidacji obowiązku podawania NIP przez większość podatników na razie przede wszystkim spowodowało znaczne zamieszanie.