W ustawie o CIT próżno szukać szczegółowych regulacji poświęconych sekurytyzacji. Przedsiębiorcy zdani na swobodę interpretacyjną organów podatkowych napotykają w tej materii na liczne trudności.
Problemem o znaczeniu ogólnosystemowym, jaki pojawia się na samym początku tworzenia programów sekurytyzacyjnych, jest niemożność potraktowania skonstruowanego na podstawie określonych kryteriów portfela aktywów jako przedmiotu czynności prawnych w ujęciu ogólnym. Mimo że aktywa podlegające sekurytyzacji składają się w zasadzie z jednorodnych elementów składowych, to zbyciu podlega nie portfel wierzytelności, lecz każdy ze składników oddzielnie. Konieczne jest tym samym odrębne określenie skutków podatkowych dla każdej wierzytelności (tak WSA ?w Bydgoszczy w wyroku z 11 marca 2003 r.). W każdym przypadku rozstrzygnięcia wymagać będzie zarówno kwestia przychodowa tej transakcji, jak i koszty związane z jej realizacją.
Czy pomogą bankowe zasady
Przy określaniu skutków podatkowych sekurytyzacji można się posługiwać istniejącymi ?w ustawie o CIT regulacjami właściwymi dla banków, jednak tylko do pewnego stopnia. Uzasadnienia dla kwalifikacji tej transakcji należy upatrywać raczej w systemowych zasadach opodatkowania podatkiem dochodowym, a w szczególności ?w definicji ustawowej przychodu i kosztu jego uzyskania.
Co do zasady przysporzenie majątkowe uznaje się za przychód podatkowy w dacie jego faktycznego uzyskania, a więc na zasadzie kasowej. Wyjątek od tej reguły stanowią przychody związane z działalnością gospodarczą, które dla celów CIT rozpoznawane są na zasadzie memoriałowej, tj. są przychodem podatkowym w dacie, ?w której stały się należne, niezależnie od tego, czy podatnik faktycznie je otrzymał.
Kiedy rozpoznać
Zgodnie z art. 12 ust. 3a ustawy o CIT za datę powstania przychodu uważa się (z zastrzeżeniem ust. 3c–3e) dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi albo częściowego wykonania usługi nie później niż dzień:
1. wystawienia faktury albo
2. uregulowania należności.
Jeżeli strony ustalą, że usługa jest rozliczana w okresach rozliczeniowych, to za datę powstania przychodu uznaje się ostatni dzień okresu rozliczeniowego określonego w umowie lub na wystawionej fakturze nie rzadziej niż raz w roku. W wypadku otrzymania przychodu z działalności gospodarczej, do którego nie mają zastosowania regulacje zawarte w ust. 3a i 3c, zgodnie z ust. 3e za datę powstania przychodu uznaje się dzień otrzymania zapłaty.
Jak zostało wskazane na wstępie, do subpartycypacji ma zastosowanie art. 3531 k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie czy zasadom współżycia społecznego. Określając obowiązki, strony mogą skonstruować zobowiązanie odpowiadające pod tym względem określonemu w ustawie typowi zobowiązania (zawrzeć umowę nazwaną). Strony mogą też skonstruować zobowiązanie nieodpowiadające żadnemu ?z ustawowych typów (zawrzeć umowę nienazwaną), które będzie zawierało:
1) ?elementy charakterystyczne dla jakiejś umowy nazwanej obok innych zupełnie nowych elementów nietypowych,
2) ?cechy dwóch czy wielu umów nazwanych,
3) ?zupełnie nowe cechy.
Treść umowy ?da się kształtować
O tym, że subpartycypacja nie jest żadną z umów nazwanych opisanych w k.c., decydują jej odrębności w porównaniu do tych umów nazwanych. Umowa subpartycypacyjna znacząco się różni od umowy pożyczki, gdyż przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy. Zgodnie z umową subpartycypacyjną określona ilość pieniędzy nie jest zwracana. Faktyczna ilość środków pieniężnych, która jest przenoszona na aranżera, odnosi się do wydzielonego strumienia przychodów (np. przychodów z czynszów najmu), a wysokość kwot reguluje umowa.
Umowa subpartycypacyjna ?w przeciwieństwie do umowy pożyczki jest świadczeniem odpłatnym i nie prowadzi do dwustronnego przeniesienia własności świadczenia. Oznacza to, że pomimo zawarcia umowy subpartycypacyjnej wierzytelność będąca przedmiotem tej umowy nadal pozostaje w aktywach aranżera. Ponadto elementem umowy subpartycypacyjnej jest, w przeciwieństwie do umowy pożyczki, wyraźne określenie źródła, z którego zostanie zaspokojony wierzyciel. Subpartycypant może bowiem żądać zaspokojenia tylko ze wskazanego w umowie wydzielonego strumienia przychodów z wyłączeniem przychodów z innych tytułów osiąganych przez aranżera.
Na podstawie wyciągu
Niewątpliwie kwota pieniędzy otrzymywana przez aranżera od subpartycypanta ma związek z prowadzoną działalnością gospodarczą, prefinansuje bowiem przyszłe wpływy ?z tej działalności. Zatem do jej opodatkowania zastosowanie znajdzie art. 12 ust. 3 i 3e ustawy o CIT oraz definicja przychodu wypracowana przez doktrynę prawa podatkowego, która za element decydujący o powstaniu przychodu uznaje uzyskanie przez podatnika trwałego przysporzenia majątkowego. W przypadku realizacji umowy subpartycypacji dojdzie do uzyskania przez aranżera kwoty pieniędzy, którą będzie on mógł rozporządzać bez żadnych ograniczeń, nie będąc zobowiązanym do jej zwrotu. Otrzymane środki pieniężne będą niewątpliwie przychodem podatkowym. Nie dotyczą one transakcji towarowej ani świadczenia usługi, ?a także nie są wypłacane za usługi świadczone w okresach rozliczeniowych, więc otrzymane środki będą rozpoznawane jako przychód podatkowy na podstawie przelewu bankowego lub dokumentu kasowego ?w momencie ich otrzymania przez aranżera.
Co z wydatkami
Dla określenia, jaki efektywnie wpływ na wynik podatnika będzie miała umowa o subpartycypacji, należy ustalić również stronę kosztową tej transakcji ?i jej kwalifikację podatkową. Aby określony wydatek można było uznać za koszt uzyskania przychodów co do zasady, pomiędzy określonym wydatkiem a przychodem musi zachodzić związek przyczynowo-skutkowy tego typu, że poniesienie kosztu ma lub może mieć wpływ na powstanie lub zwiększenie przychodu. Ponadto wydatek musi być:
- ?poniesiony przez podatnika,
- ?definitywny (rzeczywisty),
- ?poniesiony w związku z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą,
- ?właściwie udokumentowany.
Koszty uzyskania przychodu bezpośrednio związane z przychodem mogą być potrącane tylko w tym roku podatkowym, ?w którym podatnik uzyskał przychód z nimi związany. Gdy nie jest możliwe powiązanie wydatku stanowiącego koszt uzyskania przychodu z konkretnym przychodem, wydatek taki zalicza się do kosztów podatkowych w dacie jego poniesienia.
Zasadniczo koszty podatkowe ponoszone przez podmiot gospodarczy podlegają podziałowi – tzn. mają charakter wydatków pośrednich lub bezpośrednich. Koszty bezpośrednie obejmują wydatki, które są ściśle (bezpośrednio) związane ?z przychodami, jakie osiąga podmiot gospodarczy. Natomiast do kosztów pośrednich zalicza się te wydatki, które nie mają bezpośredniego odzwierciedlenia w osiąganych przychodach, jakkolwiek ich ponoszenie ma lub może mieć wpływ na ich uzyskanie.
Ponoszenie przez aranżera kosztów w postaci kwot przekazywanych na rzecz subpartycypanta jest konsekwencją zawarcia umowy subpartycypacyjnej, która umożliwia aranżerowi generowanie przychodu w postaci płatności otrzymanej od subpartycypanta. Spółka aranżer ponosi te koszty w ewidentnym powiązaniu z uzyskiwaniem przychodów, co jest przesłanką wystarczającą do zaliczenia wydatków do kosztów uzyskania przychodu. Omawiane koszty bezsprzecznie ponoszone są przez spółkę w związku z wykonaniem umowy subpartycypacyjnej w postaci wypłat dokonywanych na rzecz subpartycypanta i nie są bezpośrednio związane z przychodami z tytułu sprzedaży towarów i usług ?w poszczególnych latach podatkowych. Ich związek z uzyskiwaniem przychodu pozwala na zakwalifikowanie ich jako kosztów potrącanych w dacie ich poniesienia, zgodnie z art. 15 ?ust. 4d ustawy o CIT. Ujęcie tego wydatku w dacie przekazania płatności na rzecz subpartycypanta uzasadnione jest również tym, że trudno byłoby określić czas, z jakim ponoszenie wydatku miałoby być związane. Nominalnie jest to okres trwania umowy rozumiany jako uzyskanie przez subartycypanta umówionej kwoty pieniędzy ze wskazanego źródła. W zależności jednak od efektywności tego źródła nastąpi to szybciej lub wolniej niż strony zakładały.
Przykład
Aranżer wydzielił w swoich aktywach strumień przychodów z tytułu najmu lokali użytkowych (konkretne umowy najmu). Na podstawie danych historycznych ustalono, że średnia wartość miesięczna przychodów ?z tego źródła wynosi 300 tys. zł ?z odchyleniem o +/- 15 proc.
W zamian za prawo do udziału ?w przychodach generowanych ?przez wydzielone aktywa subpartycypant zobowiązał się ?do wypłaty dla aranżera kwoty odpowiadającej 50 proc. wartości trzyletnich przychodów (36 x ?300 000 x 50 proc. = 5 400 000 zł). Zgodnie z umową aranżer w trakcie trwania umowy będzie przekazywał subaprtycypantowi 65 proc. ?wartości uzyskanych wpływów ?z czynszów do momentu zrównania się z kwotą 7 020 000 zł.
Jeżeli przychody generowane przez wydzielone źródło będą kształtowały się na poziomie 300 000 zł, ?to umowa „rozliczy się" dokładnie ?w 36 miesięcy. Jeżeli będą ?wyższe, np. o 10 proc., ?to umowa zostanie zrealizowana ?w przeciągu 33 miesięcy.
Takie stanowisko w zakresie rozliczania subpartycypacji potwierdza fiskus w wydawanych interpretacjach (por. interpretację Izby Skarbowej w Łodzi z 25 marca 2014 r., IPTPB3/423-6/14-4/PM oraz IPTPB3/423-6/14-5/PM, interpretację Izby Skarbowej w Katowicach z 27 grudnia 2013 r., IBPBI/2/423-1246/13/BG czy interpretację Izby Skarbowej w Warszawie ?z 5 grudnia 2013 r., IPPB3/423-764/13-2/GJ). Przedstawione w wydanych interpretacjach stanowiska co do zasady są ze sobą zgodne.
Brak współmierności
Przy ocenie efektywności podatkowej takiej konstrukcji szczególną uwagę zwraca zauważalna asymetria przychodów i kosztów podatkowych. W większości wydawanych interpretacji organy podatkowe wskazywały na moment powstania przychodu po stronie aranżera w dacie uzyskania płatności od subpartycypanta. Koszt podatkowy powstanie dopiero po przekazaniu kwot umówionego udziału w wydzielonym strumieniu przychodów. W konsekwencji ?w dacie zawarcia umowy powstaje u aranżera znaczna kwota dochodu podatkowego, od którego siłą rzeczy należy odprowadzić podatek dochodowy. Koszt podatkowy będzie zaś powstawać później, sukcesywnie w trakcie trwania i realizacji umowy. Efektywnie zatem kwota uzyskanych środków pieniężnych z zawarcia umowy będzie niższa o wartość podatku do zapłaty od uzyskanego przychodu. Patrząc jednak z punktu widzenia całej umowy, wartość przychodu podatkowego będzie mniejsza niż wartość kosztu możliwego do ujęcia w rachunku podatkowym w trakcie trwania umowy subpartycypacji. Jeżeli pozostała działalność aranżera będzie dochodowa, to wówczas koszt podatkowy wygenerowany na obsłudze umowy subpartycypacji zostanie efektywnie „skonsumowany" i pomniejszy tym samym podatek do zapłaty przez podatnika. W przeciwnym razie spowoduje powiększenie straty podatkowej, której okres odzyskiwalności jest przecież ograniczony.
Krzysztof? Wiśniewski, doradca podatkowy?w firmie BSS S.A.
Subpartycypacja może okazać się doskonałym narzędziem prefinansowania przychodów z wydzielonego źródła, lecz tylko pod warunkiem stabilnej sytuacji przychodowej aranżera. Podobnie jak leasing zwrotny, wpływa na poprawę płynności finansowej w sposób jednorazowy. Jeśli uzyskane w taki właśnie sposób pieniądze zostaną wykorzystane na dalsze inwestycje, to może okazać się to doskonałym i względnie tanim źródłem pieniądza. Jeżeli nie – przysporzy aranżerowi dodatkowych kosztów finansowych rozłożonych w dłuższej perspektywie czasowej.
Wątpliwości co do kwalifikacji transakcji subpartycypacyjnych ?w podatku dochodowym nie wpływają pozytywnie na działania potencjalnych aranżerów. Podstawowym problemem jest dysproporcja ?w zakresie momentu rozpoznania przychodów i kosztów. Rozwiązaniem byłoby wprowadzenie – na wzór przepisów dotyczących banków – regulacji wskazujących wprost, że rozpoznanie przychodu z tytułu wpłaty uzyskanej przez aranżera następuje sukcesywnie w trakcie trwania umowy subpartycypacji. Uwolniłoby to również potencjalnych zainteresowanych od konieczności oczekiwania na wydanie indywidualnych interpretacji podatkowych odnoszących się do planowanych działań. Uwagi przedstawione w opracowaniu to tylko połowa zagadnień podatkowych związanych subpartycypacją. Na horyzoncie rozważań podatkowych pojawia się jeszcze VAT, który zasługuje na zupełnie odrębne opracowanie.