W ostatnich latach NSA wydał wiele wyroków, w których uznał, że przychody z lokaty bankowej otwartej ze środków firmy prowadzonej przez osobę fizyczną nie są przychodem z działalności gospodarczej. Tak np. stwierdził NSA w wyrokach z 27 marca 2013 r. (II FSK 1507/11) i z 1 sierpnia 2012 r. (II FSK 1026/11 i II FSK 2644/10).

Problemy z odsetkami od lokat firm wynikają z art. 14 ust. 2 pkt 5 ustawy o PIT.

Sporny przepis

Na jego podstawie przychodem z działalności gospodarczej są „odsetki od środków na rachunkach bankowych utrzymywanych w związku z wykonywaną działalnością". Na początku sporu przedsiębiorcy rozumieli, że przepis ten obejmuje zyski, jakie wypracowały ich firmy, a więc i ich lokowanie. NSA stwierdził jednak, że uznanie za prawidłową takiej interpretacji przepisów oznaczałoby, że przychody ze środków pieniężnych wypracowanych w ramach działalności gospodarczej, niezależnie od sposobu inwestowania, podlegałyby zawsze zakwalifikowaniu do źródła przychodu, jakim jest działalność gospodarcza. Sądy wskazały, że takie podejście jest sprzeczne z wykładnią systemową i funkcjonalną (np. wyrok NSA z 1 sierpnia 2012 r., II FSK 2644/10).

W wyroku z 1 sierpnia 2012 r.  (II FSK 2644/10) NSA uznał, że okoliczność, iż na lokacie gromadzone są środki pochodzące z prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej, nie oznacza, że odsetki od tych środków związane są z działalnością gospodarczą. Z charakteru lokaty terminowej wynika, że kwoty zgromadzone na niej nie mogą być związane z „wykonywaną" działalnością gospodarczą. Depozyt umieszczony na rachunku jest bowiem przez określony czas nienaruszalny. W tym czasie nie służy wykonywanej działalności przedsiębiorcy, lecz bankowi, dla którego stanowi swoistą formę pożyczki w zamian za wyższe oprocentowanie.

Bez znaczenia status podpisującego...

W wykładni art. 14 ust. 2 pkt 5 ustawy o PIT sądy podkreślają, że w przepisie ustawodawca nie posłużył się terminem „przedsiębiorca", ale odwołał się do przesłanki przedmiotowej w postaci związku z wykonywaniem działalności gospodarczej. Samo podpisanie umowy z bankiem przez przedsiębiorcę nie decyduje o zasadach opodatkowania. Nie ma więc znaczenia nie tylko to, czy środki na lokacie są zyskiem z działalności gospodarczej, ale i to, że to przedsiębiorca otworzył lokatę.

...i nazwa produktu bankowego

Artykuł 49 prawa bankowego wymienia wiele innych rodzajów rachunków poza rozliczeniowymi. Są to rachunki lokat terminowych oraz rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych. Jednak dla prawa podatkowego nazwa rachunku jest bez znaczenia. Istotne dla rozpoznania lokaty jest to, czy przedsiębiorca zrzeka się na określony w umowie czas prawa do dysponowania swoimi pieniędzmi w zamian za wyższe niż poza lokatą odsetki. Przedsiębiorca nie uniknie opodatkowania odsetek z lokaty, unikając nazw dla tego typu produktów: „rachunek lokat terminowych" albo „lokata terminowa".

Lokowanie przez przedsiębiorcę wolnych środków na lokatach pieniężnych powoduje, że środki te nie służą działalności gospodarczej, a jedynie pomnażaniu środków przy jednoczesnym wyeliminowaniu ryzyka gospodarczego.

Brak ryzyka

Takie stanowisko zajął np. WSA w Warszawie w wyroku 18 kwietnia 2013 r. (III SA/Wa 2894/12). Sąd ten nie uznał odsetek od lokat za przychód spółki komandytowej zajmującej się obrotem nieruchomościami, w których powstają wielkopowierzchniowe centra handlowe. Były to poważne kwoty, gdyż spółka po sprzedaży jednej nieruchomości lokowała pieniądze w banku na kwartał, szukając w tym czasie kolejnej inwestycji.

Dla sądu istotne było to, że inwestycja w lokatę oznacza brak ryzyka. Znajdując taki argument w uzasadnieniach wyroków sądów, widać, że przyjmują one założenie, że w Polsce w praktyce nie występuje problem bankructwa banku. Jest to o tyle uzasadnione, że ostatnia taka sytuacja nastąpiła w stosunku do banku komercyjnego w 2000 r., a w stosunku do banku spółdzielczego w 2001 r. 17 lutego 1995 r. weszła w życie ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. Od tego czasu BFG zrealizował gwarancje depozytów dla deponentów 94 banków postawionych w stan upadłości (pięć banków komercyjnych i 89 banków spółdzielczych).

Podwójna księgowość nie jest argumentem

W sporach dotyczących zaliczania odsetek od firmowych lokat do przychodów z kapitałów pieniężnych przedsiębiorcy często wskazywali na absurd takiej kwalifikacji w kontekście księgowości. Przedsiębiorca jest zmuszony do prowadzenia osobnej księgowości dla przychodów z działalności gospodarczej i przychodów „prywatnych". W wyroku 18 kwietnia 2013 r. WSA w Warszawie (III SA/Wa 2894/12), a także z 29 grudnia 2010 r. WSA w Kielcach (I SA/Ke 617/10) uznały, że jest to argument bez znaczenia. Ten drugi sąd stwierdził: „Niezasadne jest twierdzenie skarżącego, iż kwalifikacja przychodu do innych źródeł niż pozarolnicza działalność gospodarcza spowoduje trudności natury księgowej i technicznej. W tym przedmiocie Naczelny Sąd Administracyjny zajął stanowisko w wyrokach z 15 lipca 2010 r. sygn. akt II FSK 2/10 oraz II FSK 3/10, na które organ słusznie się powołał". Zdaniem sądu zakwalifikowanie przychodów spółki do dwóch źródeł przychodów nie powoduje trudności księgowych uniemożliwiających rozliczenie się podatnikowi z uzyskanych przychodów.