- Spółka Alfa dla celów działalności gospodarczej nabywa usługi informatyczne – stałego wsparcia technicznego. Zgodnie z warunkami umowy ?z kontrahentem kwota zapłaty za usługi jest stała i wynosi 40 000 zł miesięcznie netto (plus VAT). Alfa planuje rozwiązać umowę na zakup usług. Za skrócenie okresu obowiązywania umowy będzie musiała zapłacić kwotę określoną ?w aneksie. Według Alfa przekazanie tej kwoty nie jest czynnością podlegającą opodatkowaniu VAT, gdyż ma charakter odszkodowawczy (sankcyjny). Natomiast kontrahent twierdzi, że do kwoty należy doliczyć VAT. Czy skrócenie okresu obowiązywania umowy jest czynnością opodatkowaną VAT? Czy ?w przypadku wystawienia faktury Alfa ma prawo do odliczenia VAT (Alfa prowadzi działalność w zakresie usług dostarczania personelu opodatkowaną 23 proc. VAT)?

– pyta czytelnik.

Zgodnie z art. 8 ustawy o VAT przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie jest dostawą towarów, w tym w szczególności:

- ?przeniesienie prawa do wartości niematerialnej i prawnej, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej,

- ?zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji,

- ?świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Oznacza to, że za usługę dla celów VAT należy uznać każde świadczenie.

Ustawa o VAT nie definiuje szerzej terminu świadczenie, w związku ?z tym konieczne jest odwołanie do przepisów prawa cywilnego.

Świadczenie ?w kodeksie cywilnym

W myśl kodeksu cywilnego, zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. Tym samym, świadczeniem jest każde zachowanie (zarówno działanie, jak i zaniechanie) na rzecz innego podmiotu. Znajduje to uzasadnienie także w postanowieniach art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, uznającym za świadczenie usług również zobowiązanie się do powstrzymywania do dokonywania określonych czynności.

Wymiana korzyści

Opodatkowaniu VAT podlegają tylko świadczenia, gdzie mamy do czynienia z ostatecznym odbiorcą (nabywcą usługi), który z tytułu takiego świadczenia (działania lub zaniechania) odnosi korzyści majątkowe. Gdy zatem z tytułu określonego zaniechania  następuje płatność po stronie nabywcy (i nabywca z tytułu takiego działania uzyskuje konkretną korzyść majątkową), transakcję należy uznać za usługę opodatkowaną VAT. W omawianej sytuacji, kontrahent zobowiązuje się do niewykonywania usług na rzecz odbiorcy (zgoda na przedterminowe rozwiązanie umowy), a nabywca ma z tego tytułu obowiązek spełnienia świadczenia pieniężnego. Świadczenie pieniężne jest bezpośrednio związane z wyrażeniem zgody na przedterminowe rozwiązanie umowy, co również uzasadnia konieczność opodatkowania VAT.

Wyrażenie zgody na przedterminowe rozwiązanie umowy na świadczenie usług prowadzi do wygaśnięcia umowy (na podstawie oświadczeń obu stron), a nie jest skutkiem jednostronnego braku wywiązywania się z obowiązków ciążących na stronie umowy.

Kiedy rozpoznać

Moment powstania obowiązku podatkowego jest uzależniony od zapisów umowy (aneksu do umowy) zawartej pomiędzy kontrahentami. Zgodnie z art. 19a ust. 1 ustawy o VAT, obowiązek podatkowy powstaje ?z chwilą wykonania usługi (odpowiednio: częściowego wykonania usługi, zakończenia okresu rozliczeniowego). W analizowanym przypadku datą wykonania usługi będzie co do zasady data wejścia w życie porozumienia (aneksu) pomiędzy stronami określającego płatność z tytułu skrócenia terminu obowiązywania umowy. Dopiero bowiem w tym dniu kwota staje się należna po stronie kontrahenta.  Ani wystawienie faktury VAT, ani termin płatności nie wpływa na moment powstania obowiązku podatkowego.

Przykład

Firma Omega jest najemcą lokalu użytkowego do 31 grudnia 2015 r. Omega planuje skrócić okres obowiązywania umowy ?do 31 grudnia 2014 r. Najemca zawarł ?z wynajmującym aneks (porozumienie) z 31 marca 2014 r. do umowy najmu przewidujący, że z tytułu skrócenia umowy najmu wynajmującemu przysługuje wynagrodzenie ?w wysokości 100 000 zł plus VAT. Porozumienie wchodzi w życie z dniem podpisania. Datą wykonania usługi (datą ujęcia w rejestrze ?i deklaracji VAT) jest 31 marca ?2014 r.

Fiskus o przedterminowym rozwiązaniu umowy

Stanowisko, zgodnie z którym wyrażenie zgody na przedterminowe rozwiązanie umowy o świadczenie usług jest świadczeniem usług opodatkowanym VAT, znajduje potwierdzenie również w interpretacjach organów skarbowych:

- ?Interpretacja Izby Skarbowej w Łodzi z 27 lutego 2013 r. (IPTPP4/443-784/12-4/ALN):

„(...) Ustawa o podatku od towarów i usług nie reguluje terminów »kara umowna« ?i »odszkodowanie«.  (...). Zagadnienie kar umownych reguluje przepis art. 483 § 1 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Przepis ?art. 483 kodeksu cywilnego jest bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa. Kary umowne mogą być wyłącznie sankcją za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązań. Odstąpienie od umowy stanowi realizację uprawnień związanych ?z określonymi wypadkami niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań ?z umów wzajemnych i skuteczne odstąpienie od umowy stanowi w pewnym sensie potwierdzenie, ze istotnie miał miejsce przypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przez drugą stronę (...). W analizowanym przypadku wcześniejsze rozwiązanie umowy poprzez zawarcie przez strony kolejnej umowy, doprowadziło ?do wygaśnięcia wiążącego strony stosunku prawnego (zgodnego zakończenia istniejącego pomiędzy stronami stosunku w inny sposób niż pierwotnie było ?to przewidziane), nie było natomiast rezultatem jednostronnego niewywiązywania się lub nienależytego wywiązania się przez wnioskodawcę z ciążących na nim obowiązków. Przedmiotowe wynagrodzenie otrzymane od wydzierżawiającego stanowi zatem formę wynagrodzenia za działania spółdzielni, tj.za wyrażenie zgody na odstąpienie od umowy pierwotnej. Wobec powyższego otrzymane wynagrodzenie nie jest odszkodowaniem, ani nie jest też – wbrew temu co twierdzi wnioskodawca – karą umowną. W analizowanym przypadku istnieje bezpośrednio związek pomiędzy dokonanym świadczeniem spółdzielni a otrzymaniem wynagrodzenia od wydzierżawiającego. W ocenie tut. organu mamy do czynienia ze świadczeniem usługi, gdyż spółdzielnia otrzymuje wynagrodzenie w zamian za zgodę na wcześniejsze rozwiązanie umowy dzierżawy. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku opisanym we wniosku możemy wskazać konkretnego beneficjenta tej usługi. Wynajmujący otrzymuje określone świadczenie pieniężne w zamian za wyrażenie zgody na wcześniejsze rozwiązanie umowy (korzyść po stronie wydzierżawiającego").

- ?Interpretacja Izby Skarbowej w Łodzi z 16 kwietnia 2013 r. (IPTPP4/443-70/13-2/UNR):

„(...) wynagrodzenie jakie wnioskodawca otrzymał na podstawie zawartej umowy, jest zapłatą za skrócenie terminu trwania umowy. Wobec powyższego należy uznać, iż ?w opisanym stanie faktycznym – w świetle regulacji zawartych w powołanym wyżej ?art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy – mamy do czynienia ze świadczeniem usług za wynagrodzeniem. Dla przedmiotowych usług świadczonych przez wnioskodawcę, ustawodawca ?nie przewidział zwolnienia ani zastosowania preferencyjnych stawek VAT. Tym samym ?w niniejszym przypadku zastosowanie znajdzie podstawowa stawka VAT w wysokości 23 proc., w myśl art. 41 ust. 1 w związku z art. 146a pkt 1 ustawy. W kwestii odszkodowania stanowiącego rekompensatę za przedterminowe rozwiązanie umowy najmu należy zaznaczyć, że podobna sprawa była przedmiotem analizy Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (sprawa C-63/92). Z rozstrzygnięcia Trybunału wynika, że odszkodowanie stanowiące rekompensatę za przedterminowe rozwiązanie umowy najmu przez wynajmującego stanowi czynność podlegającą opodatkowaniu VAT".