23 lipca 2007 r. Komisja Europejska skierowała do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości skargę przeciwko Polsce. Chodzi o naruszenie zobowiązań traktatowych dotyczących implementowania przepisów dyrektywy energetycznej 2003/ 96/WE. Termin na dostosowanie polskiej ustawy akcyzowej do przepisów wspólnotowych minął 1 stycznia 2006 r. Polska – mimo otrzymania w marcu 2007 r. uzasadnionej opinii – nie zastosowała się do jej postanowień. Stąd skarga.
Zgodnie z dyrektywą energia elektryczna i gaz ziemny podlegają podatkom, które stają się wymagalne w momencie dostawy przez dystrybutora lub redystrybutora.
Tymczasem polska ustawa akcyzowa przewiduje, że obowiązek podatkowy przy sprzedaży energii elektrycznej powstaje z dniem jej wydania i ciąży na jej producencie.
Niewdrożenie przepisów dyrektywy energetycznej nie wyklucza jednak jej bezpośredniego skutku. Podatnicy mogą powoływać się na jej przepisy tak przed organami podatkowymi, jak i przed sądami krajowymi.
Wystąpienie bezpośredniego skutku dyrektywy jest jednak uzależnione od wykazania, że przepis, który miał być implementowany (art. 21 ust. 5 dyrektywy 2003/96/WE), jest precyzyjny, bezwarunkowy i przyznaje podatnikowi określone prawa. Zdaniem ETS przepis jest precyzyjny nie tylko, gdy jest jasny i klarowny, ale również wtedy, gdy mimo niejednoznacznego brzmienia jego wykładnia pozwala ustalić treść (orzeczenie w sprawie Fink-Frucht, C 27/67). O bezwarunkowości przepisu można mówić, gdy nie ustanawia on warunku faktycznego, a jego zastosowanie nie wymaga wydania dalszych aktów zarówno przez państwo, jak i instytucje WE.
Powołanie się przed administracją podatkową na art. 21 ust. 5 dyrektywy będzie możliwe, jeśli podatnik (producent energii elektrycznej) wykaże, że przepis ten ustanawia – w sposób precyzyjny i bezwarunkowy – prawo do wyłączenia spod opodatkowania podatkiem akcyzowym sprzedaży energii elektrycznej.
Uprawnienia takiego po stronie producenta energii elektrycznej można dopatrywać się w zasadzie jednofazowości podatku akcyzowego. Polega ona na tym, że akcyza płatna jest tylko na jednym etapie obrotu wyrobem akcyzowym. Dlatego właśnie przepisy dyrektywy mówiące, że podatek jest wymagalny w momencie dostawy przez dystrybutora lub redystrybutora, wykluczają opodatkowanie wcześniejszej sprzedaży energii elektrycznej przez producenta.
W orzecznictwie ETS (sprawa Fratelli Costanzo 103/88 oraz sprawa Erich Ciola 224/97) przyjmuje się, że wynikający z zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego obowiązek odmowy stosowania przepisu krajowego sprzecznego z prawem wspólnotowym dotyczy nie tylko sądów krajowych, ale również wszystkich organów administracji publicznej. Obowiązek ten dotyczy zatem wszystkich krajowych organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, przy czym jego realizacja nie może być uzależniona od wcześniejszego uchylenia normy krajowej. W orzeczeniu w sprawie Simmethal (106/77) ETS uznał, że stwierdzenie niezgodności z prawem wspólnotowym przepisów krajowych nie oznacza automatycznej utraty mocy obowiązującej przez regulacje krajowe. Kompetencja do uchylania krajowych norm prawnych przysługuje bowiem właściwym organom prawotwórczym albo sądom konstytucyjnym.
Oznacza to, że obowiązywanie polskich przepisów akcyzowych nie może stanowić dla organów podatkowych uzasadnienia dla odmowy stosowania nieimplementowanych, a bezpośrednio skutecznych przepisów dyrektywy, zgodnie z którymi podatnikami akcyzy są dystrybutorzy energii elektrycznej.
Przyjęcie, że art. 21 ust. 5 dyrektywy 2003/96/WE wywiera bezpośredni skutek, prowadzi do wniosku, że od 1 stycznia 2006 r. producenci energii elektrycznej nie są podatnikami akcyzy. Zapłacone przez nich kwoty nienależnego podatku prowadzą do powstania nadpłaty (o stwierdzenie której mogą wystąpić do naczelnika właściwego urzędu celnego). Dodatkowo po stronie przedsiębiorców, którzy na skutek braku implementacji przez Polskę przepisów dyrektywy ponieśli szkodę, powstaje roszczenie odszkodowawcze przeciwko państwu o jej naprawienie. Stanowisko to zaczyna znajdować oparcie w orzecznictwie sądów administracyjnych (patrz ramka).
Sławomir Czyż jest doradcą podatkowym w Małopolskim Instytucie Studiów Podatkowych w Krakowie
Katarzyna Wojtowicz jest tam konsultantem podatkowym
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w wyroku z 2 października 2007 r. (I SA/Lu 522/07)
uchylił decyzje organów podatkowych obu instancji odmawiające producentowi energii elektrycznej stwierdzenia nadpłaty w podatku akcyzowym. Sąd podzielił stanowisko strony skarżącej, że art. 21 ust. 5 dyrektywy 2003/96/WE spełnia przesłanki bezpośredniej skuteczności, wskazując równocześnie, że od 1 maja 2004 r. podatek jest nienależny zarówno wtedy, gdy podatnik uiścił kwotę podatku, mimo że nie był do tego zobowiązany na podstawie przepisów polskiej ustawy, jak i wtedy, gdy uiścił podatek zgodnie z tymi przepisami, podczas gdy pozostawały one w sprzeczności z regulacjami wspólnotowymi.