Większość decyzji biznesowych podejmowanych jest w warunkach niepewności. Im więcej czynników, na które przedsiębiorstwo nie ma wpływu lub nie wzięło pod uwagę w procesie ustalania pożądanych rezultatów, tym większe prawdopodobieństwo ich nieosiągnięcia i dodatkowych wydatków nieuwzględnionych w planach. Obszar społeczny zrównoważonego rozwoju jest szczególnie istotny ze względu na bezpośrednie oddziaływanie na ludzi i społeczności oraz koszty negatywnych wpływów, jakie ponoszone są przez jednostki, których prawa zostały naruszone. Nieodpowiedzialne zachowanie skutkuje krzywdą konkretnej osoby czy całej grupy ludzi, jak np. ludów rdzennych, dlatego refleksja nad ryzykiem praw człowieka i gotowość organizacji do ujawniania informacji z tego zakresu powinny mieć taki sam priorytet jak pozostałe wymiary zrównoważonego rozwoju. Tym bardziej że może pociągać to za sobą fatalne skutki finansowe dla firmy – co dostrzegł regulator europejski, wprowadzając obowiązek badania podwójnej istotności.

Rozumienie ryzyka

Ryzyko odnoszące się do wymiaru społecznego związane jest zarówno z wewnętrznym, jak i zewnętrznym wymiarem funkcjonowania organizacji oraz jej łańcuchem wartości. Ryzyko to stan niepewności, który może się zdarzyć w efekcie podjętych działań lub przy ich braku. Ryzyko przełożyć można na wartość finansową i do takiego ćwiczenia zachęcani są przedsiębiorcy w ramach stosowania europejskich standardów raportowania zrównoważonego rozwoju – ESRS. Jednak aby dobrze przygotować się do raportowania ryzyka społecznego, trzeba rozpoznać, co może być źródłem rzeczywistego lub potencjalnego wpływu na prawa człowieka.

Pierwszą kategorię stanowią wpływy bezpośrednio wynikające z aktywności organizacji. Decyzje biznesowe mogą skutkować łamaniem praw człowieka. Organizacja mogła nie przyjąć polityki równego traktowania i dopuszcza się dyskryminowania np. w procesie rekrutacji. W innym przypadku przedsiębiorstwo może przyczyniać się do wystąpienia nadużyć przez osoby trzecie, np. sprzedając surowce firmie, która eksploatuje zasoby wody, przyczyniając się do suszy w lokalnej społeczności. Wyzwania w obszarze praw człowieka mogą zostać też zmaterializowane np. poprzez nawiązaną współpracę z dostawcami, którzy zatrudniają dzieci. Jak widać, do naruszeń dojść może zarówno poprzez sposób, w jaki organizacja zarządza, jak i buduje relacje.

Gdzie, z kim i w jakich warunkach współpracujemy

Codzienna działalność biznesu wiąże się z ryzykiem negatywnego wpływu na realizację i poszanowanie praw człowieka. Praktycznie każde z długiego katalogu praw może zostać naruszone, dlatego przedsiębiorstwo powinno przeprowadzać regularne przeglądy swoich procesów, identyfikować obszary, gdzie negatywne wpływy są najprawdopodobniejsze, i w odpowiedzi na rozpoznane luki projektować rozwiązania.

Rozpoznanie sytuacji niosących największe wyzwania wymaga szerokiej analizy warunków: geograficznych, politycznych, społecznych czy gospodarczych kraju, w którym nawiązywane są relacje i prowadzone operacje biznesowe.

Istotne jest też ustalenie zakresu danych, które zbierane będą bezpośrednio od dostawców, częstotliwości ich pozyskiwania, sposobu monitorowania i jakości pozyskiwanych dowodów. Przedsiębiorstwa przygotowujące się do raportowania zrównoważonego rozwoju mogą rozważyć przegląd umów nawiązywanych w łańcuchu wartości, by móc wpisać formalne zobowiązania do ujawniania potrzebnych danych.

Ocena wpływu działalności na prawa człowieka i jego dotkliwości powinna być wykonywana w odniesieniu do podejmowanych decyzji w ramach procesu należytej staranności. Szczególną uwagę poświęcić przy tym należy sytuacjom, gdzie poziom ryzyka jest szczególnie wysoki, czyli np. jeśli podmiot decyduje się na współpracę z partnerami z krajów o wysokim ryzyku czy korzysta z zasobów, których sposób pozyskania wiąże się z potencjalnymi przypadkami łamania praw człowieka.

Na dotkliwość wpływu składa się skala, zakres i to, w jakim stopniu ma on nieodwracalny charakter. W hipotetycznym przykładzie przedsiębiorstwo prowadzi działalność w kraju, w którym wyzwaniem są przypadki pracy przymusowej zgłaszane przez osoby zatrudnione w lokalnych fabrykach. Określając skalę, musi ono przeanalizować, jak poważne jest potencjalne oddziaływanie. Skala takiego działania jest poważna, biorąc pod uwagę koszty indywidualne nadużycia oraz informacje, że już wcześniej ludzie doświadczali pracy przymusowej. Zakres to w przypadku wpływu na ludzi liczba osób, na które podmiot wpływa, a nieodwracalny charakter to kwestia tego, czy istnieje możliwość przywrócenia stanu pierwotnego. Kluczowy jest tutaj fakt, że dotkliwość ma pierwszeństwo przed prawdopodobieństwem. Jeśli do naruszenia danego prawa może dojść, należy podjąć działania prewencyjne, a dodatkowo monitorować sytuację, tworząc system umożliwiający zgłaszanie potencjalnych przypadków, by móc na nie reagować.

Raportowanie to proces, który się nie kończy

Tworzenie przejrzystych relacji służących zrównoważonemu rozwojowi to m.in. ujawnianie informacji tak o sukcesach, jak i wyzwaniach, z którymi boryka się biznes. Raportowanie pozwala pokazać starania w doskonaleniu procesów. Podmioty nakreślają ramy, w jakich chcą się poruszać, by skutecznie minimalizować ryzyko naruszeń praw człowieka i rozwijać relacje wolne od nadużyć. Te ramy często obejmują wieloletnie plany działania. ∑

Zdaniem autorki

Prawa człowieka to wrażliwa kwestia. Poszanowanie praw wszystkich osób zatrudnionych bezpośrednio przez podmiot lub w jego łańcuchu wartości oraz szacunek wobec pozostałych interesariuszy oznacza nieustanny wysiłek w monitorowaniu bieżącej sytuacji i wypracowywaniu mechanizmów uszczelniających system zarządzania. Komunikowanie wysiłków to sygnał dla rynku, w tym inwestorów i konsumentów, że organizacja ma plan na zarządzanie ryzykiem społecznym. Otoczenie rynkowe jest obecnie bardzo dynamiczne, a pandemia, wojna

w Ukrainie, rozwój sztucznej inteligencji itp. dodatkowo skomplikowały już i tak złożoną rzeczywistość. Przyjęcie proaktywnej postawy w obszarze praw 

człowieka determinować może przewagę konkurencyjną w wyścigu ESG.

Artykuł powstał we współpracy z siecią Kancelarie RP