Naczelny Sąd Administracyjny wydał precedensowe rozstrzygnięcie dotyczące opodatkowania VAT zniesienia współwłasności.
Wspólny grunt
Kanwą sporu była interpretacja. Z wnioskiem wystąpiła spółka, która jest współużytkownikiem wieczystym nieruchomości. Udział w niej posiada też inna spółka. Współuprawnieni podjęli decyzję o zniesieniu wspólności praw poprzez podział fizyczny, ściśle według wielkości udziałów, ze spłatą rekompensującą tylko nakłady. Spółka zapytała, czy przy zniesieniu współwłasności należy się VAT.
Fiskus odpowiedział, że w opisanej sytuacji występuje odpłatna dostawa towarów podlegająca VAT.
Z tym nie zgodził się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach. Uznał, że w wyniku zniesienia współwłasności, jak w spornej sprawie, nastąpi jedynie poszerzenie uprawnień do rozporządzania towarem. A to nie spełnia warunku z art. 7 ust. 1 ustawy o VAT.
Sąd kasacyjny utrzymał wyrok WSA, ale istotnie skorygował jego uzasadnienie. Przede wszystkim nie zgodził się z nim, że po zniesieniu współwłasności rzeczy nastąpi jedynie poszerzenie uprawnień do rozporządzania towarem i nie mamy do czynienia z rozporządzaniem towarem.
Jak tłumaczył sędzia NSA Janusz Zubrzycki, WSA pomija ważną okoliczność. Konkretnie to, że w wyniku zniesienia współwłasności następuje podział rzeczy wspólnej, który prowadzi do likwidacji stosunku współwłasności poprzez unicestwienie bytu prawnego dotychczasowej rzeczy wspólnej, wyodrębnienia, tj. powstania z rzeczy macierzystej nowych. I wreszcie ich nabycia na wyłączną własność przez współwłaścicieli. Gdy czynność ta ma charakter umowny pomiędzy współwłaścicielami, w ujęciu VAT chodzi o rozporządzenie rzeczą wspólną, tj. towarem.
Jak jednak podkreślił NSA, jeżeli tej czynności nie towarzyszy dopłata pieniężna mająca na celu wyrównanie wartości poszczególnych towarów, nie ma ona charakteru odpłatnego także na gruncie VAT. Dzielone bowiem bez dopłaty nowe rzeczy powinny odpowiadać wielkości poszczególnych udziałów. Żaden ze współwłaścicieli nie uzyskuje przysporzenia majątkowego, ekonomicznego, jedynie prawo do dysponowania nowym towarem jak właściciel.
Sąd kasacyjny uznał, że umowy zniesienia współwłasności rzeczy, które nie mają charakteru odpłatnego, nie podlegają VAT.
Więcej z daniną
Jeżeli jednak czynność ta będzie miała charakter odpłatny, to na gruncie VAT nastąpi odpłatna dostawa towarów, opodatkowana VAT. A stanie się tak, gdy strony postanowią, że w wyniku zniesienia współwłasności jeden z nich uzyska własność nowej rzeczy o wartości niższej niż dotychczasowy udział, a drugi będzie zobowiązany do wyrównania tej różnicy poprzez dopłatę pieniężną, bo wartość jego nowej rzeczy jest wyższa od udziału. Odpłatność w tym przypadku wyznacza wielkość poczynionej dopłaty.
NSA zauważył, że w spornej sprawie czynność miała charakter nieodpłatny, tj. bez dopłat. Ustalona spłata miała na celu jedynie wyrównanie (rekompensowanie) poczynionych nakładów.
Wyrok jest prawomocny.
Sygn. akt. I FSK 386/16
Mirosław Siwiński - radca prawny, doradca podatkowy w kancelarii Prof. W. Modzelewskiego
Argumentacja NSA jest w mojej ocenie wewnętrznie sprzeczna i to WSA prawidłowo zidentyfikował dostawę towarów. Samo zniesienie współwłasności, której nie będzie towarzyszyć nabycie towaru w zakresie, w jakim dotychczas nie przysługiwał udział, oznacza brak nabycia prawa do rozporządzania w jakiejkolwiek części. Ekonomicznie dla nabywcy nic się nie zmieni. Przyjęcie zatem, zresztą słusznie, że podstawą opodatkowania jest wartość wyłącznie dopłaty, to potwierdza. Jest to bowiem cena za coś, co nabywamy. Gdyby współwłaściciele znieśli współwłasność dokładnie według przysługujących im udziałów, to nie mają dopłat, bo nie nabywają prawa rozporządzania jak towarem w żadnej części. Oczywiście pamiętać trzeba, że rozstrzygnięcie to dotyczy tylko osób działających na warunkach art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT, czyli przedsiębiorców, podatników VAT. To eliminuje problem opodatkowania np. podziału majątku wspólnego małżonków czy działu spadku.
