To pierwsze tego typu orzeczenie, w związku z czym warto się bliżej przyjrzeć jego uzasadnieniu.
Bez wskazania kryteriów
Powódka, w sprawie której zapadł ten wyrok, była zatrudniona na stanowisku starszej stewardesy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Pracodawca wręczył jej wypowiedzenie warunków pracy i płacy w części dotyczącej miejsca wykonywania pracy, stanowiska pracy i wynagrodzenia.
Sąd I instancji uznał, że wypowiedzenie zmieniające było niezgodne z prawem, zwłaszcza ze względu na brak wskazania kryterium doboru, którym posłużył się pracodawca, zmieniając na niekorzyść warunki zatrudnienia akurat powódce.
Jednocześnie oddalił roszczenie o przywrócenie do pracy, zasądzając jedynie na rzecz pracownicy odszkodowanie. Uzasadnił to okolicznością, że nie może przywrócić miejsca wykonywania pracy, ponieważ baza personelu pokładowego, które to miejsce było wskazane w umowie, została rzeczywiście zlikwidowana.
Odnosząc się do ewentualnego żądania powódki o przywrócenie poprzednich warunków jedynie w zakresie zajmowanego poprzednio stanowiska pracy i wynagrodzenia, sąd I instancji stwierdził, że art. 45 § 1 k.p., mający odpowiednie zastosowanie w tym przypadku, nie pozwala na przywrócenie do pracy jedynie na niektóre warunki zatrudnienia. Literalne brzmienie tego przepisu wskazuje, że po rozwiązaniu stosunku pracy jego przywrócenie może nastąpić tylko w całości albo w ogóle.
Wyłącznie całość...
Sąd okręgowy podtrzymał ten wyrok. Reasumując, brak możliwości uwzględnienia jednego elementu roszczenia (do tego, jak można się domyślić w związku z roszczeniem ewentualnym sformułowanym przez pracownika, najmniej istotnego), doprowadził sądy obu instancji do wniosku, że nie mogą zostać przywrócone także pozostałe warunki umowy o pracę.
...czy niekoniecznie
Sąd Najwyższy, uwzględniając skargę kasacyjną pracownicy, zwrócił jednak uwagę przede wszystkim na fakt, że art. 45 § 1 k.p. stosuje się do wypowiedzenia zmieniającego odpowiednio. Oznacza to, że sąd orzekający może dokonać jego odpowiednich modyfikacji, odchodząc od wykładni literalnej danego przepisu.
Stwierdził tym samym, że możliwe jest skuteczne dochodzenie przywrócenia jedynie niektórych warunków pracy lub płacy, które zostały zmienione na niekorzyść pracownika, pod warunkiem że nie stoi to w sprzeczności z art. 45 § 2 k.p., czyli nie jest przede wszystkim niecelowe.
Słuszne stanowisko SN może prowadzić do następujących wniosków.
Po pierwsze, pracownik, odwołując się od wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy, jest uprawniony do żądania przywrócenia jedynie części warunków swojego zatrudnienia.
Po drugie, nawet w przypadku braku takiego żądania sąd może, a nawet powinien, przywrócić tylko pewien zakres wypowiedzianych warunków pracy i płacy, jeśli przywrócenie całości jest niecelowe lub niemożliwe. Ma to uzasadnienie – obok argumentów wskazanych przez Sąd Najwyższy – także we wnioskowaniu prawniczym „z większego na mniejsze". Wnioskowanie to jest oparte na założeniu, że jeśli komuś wolno więcej, to tym bardziej wolno mu mniej. Skoro zatem sąd może przywrócić w całości warunki pracy i płacy pracownika, to może także przywrócić te warunki tylko w pewnym zakresie.
Hubert Hajduczenia, adwokat DLA Piper
Praktyczne znaczenie omawianego orzeczenia może być ograniczone przez orzecznictwo i zależy od interpretacji sądów, w jakich przypadkach przywrócenie części warunków zatrudnienia jest sprzeczne z art. 45 § 2 k.p. Tytułem przykładu. Najbardziej dotkliwe dla pracownika jest obniżenie wynagrodzenia. Co zatem w sytuacji, gdy pracownik godzi się ze zmianą stanowiska (albo zostało ono faktycznie zlikwidowane), ale żąda przywrócenia wysokości wynagrodzenia, a sąd przyzna mu rację, uznając, że wypowiedzenie zmieniające było wadliwe?
Doprowadzenie do sytuacji, w której pracownik po degradacji otrzymuje wynagrodzenie wyższe od pozostałych osób zatrudnionych na tym samym stanowisku, może zostać uznane przez sąd za niecelowe i nazbyt szkodzące zasadom obowiązującym w zakładzie.
Jednocześnie dla pracownika krzywdząca jest sytuacja, w której jego roszczenie jest zasadne, lecz uzyskuje jedynie odszkodowanie zamiast utrzymania dotychczasowych warunków zatrudnienia z powodu braku możliwości (ewentualnie celowości) przywrócenia jednego z jego elementów.
Wydaje się, że w najbliższym czasie sądy coraz częściej mogą stawać przed tego rodzaju problemami, a wykładnia art. 45 § 2 k.p. (w zakresie celowości przywrócenia do pracy) na gruncie wypowiedzenia zmieniającego również może wymagać odmiennej wykładni niż przy wypowiedzeniu definitywnym.