Pracownica na krótko przed porodem miała poważny wypadek komunikacyjny. Od tego dnia była w szpitalu. 12 marca w wyniku doznanych urazów przedwcześnie urodziła dziecko, które też wymaga hospitalizacji. W tej sytuacji pracownica nie wykorzystuje urlopu macierzyńskiego. Czy może wystąpić o niego później, np. gdy wyjdzie ze szpitala? – pyta czytelnik.

Pracownica nie może przerwać urlopu macierzyńskiego. Jest to możliwe, gdy po porodzie kobieta wykorzysta co najmniej osiem tygodni tego urlopu, a stan zdrowia noworodka nadal wymaga opieki szpitalnej. Jeżeli matka po wybraniu ośmiu tygodni macierzyńskiego po porodzie będzie wymagała dalszego leczenia szpitalnego, może przerwać urlop. Wtedy ojciec wychowujący dziecko ma prawo przejąć jego część odpowiadającą okresowi pobytu pracownicy w szpitalu.

Na oddziale dziecko...

Zasiłek macierzyński z tytułu urodzenia dziecka należy się przez okres ustalony w przepisach kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego. Przy urodzeniu jednego dziecka w trakcie jednego porodu zgodnie z art. 180 § 1 k.p. zasiłek macierzyński przysługuje przez 20 tygodni (140 dni).

Pracownica, która urodziła dziecko wymagające opieki szpitalnej, może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o przerwanie urlopu macierzyńskiego. W myśl art. 181 k.p. szef nie może jej odmówić. Jednak do przerwania urlopu/zasiłku macierzyńskiego może dojść jedynie w sytuacji, kiedy pracownica wykorzystała po porodzie co najmniej osiem tygodni (56 dni) zasiłku macierzyńskiego, a urodzone dziecko wymaga opieki szpitalnej.

W takiej sytuacji kobieta może podzielić urlop macierzyński na dwie części:

- pierwszą musi wykorzystać tuż po porodzie i ta część nie może być krótsza niż osiem tygodni po porodzie,

- drugą może wybrać w późniejszym terminie po wypisaniu dziecka ze szpitala >patrz przykład 1.

Przerwa w urlopie macierzyńskim nie może trwać dłużej niż pobyt dziecka w szpitalu. Dlatego po jego wypisaniu pracownica wznawia urlop macierzyński aż do wyczerpania pełnego przysługującego jej okresu. W wypłacie zasiłku macierzyńskiego wystąpi przerwa, ale łącznie kobieta wykorzysta pełny przysługujący jej wymiar urlopu macierzyńskiego.

Zasiłek macierzyński wypłaca się przez okres ustalony przepisami kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego (art. 29 ust. 5 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa; tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 159 ze zm.; dalej: ustawa zasiłkowa). W razie jego przerwania również w wypłacie zasiłku następuje pauza >patrz przykład 2.

Przerwanie korzystania z urlopu macierzyńskiego w związku z pobytem dziecka w szpitalu nie oznacza, że matka musi wrócić do pracy. Jeżeli lekarz leczący dziecko w szpitalu uzna, że stan jego zdrowia wymaga osobistej opieki rodzicielki, wystawia jej zaświadczenie lekarskie na druku ZUS ZLA. W tej sytuacji pracownica może korzystać z zasiłku opiekuńczego. Jeśli jednak pobyt dziecka w szpitalu trwa na tyle długo, że matka wyczerpie przysługujący jej limit 60 dni opieki w roku kalendarzowym, musi wrócić do pracy.

Również w sytuacji, gdy wystawienie zwolnienia lekarskiego ZUS ZLA uzasadnia stan zdrowia matki, pracownica jest uprawniona do wypłaty wynagrodzenia z art. 92 k.p. lub zasiłku chorobowego.

Jednak pobieranie zasiłku opiekuńczego lub świadczeń za czas choroby nie może trwać dłużej niż do wyjścia dziecka ze szpitala. Od tego dnia należy udzielić pozostałej części urlopu macierzyńskiego i podjąć wypłatę zasiłku macierzyńskiego.

...lub jego matka

Inaczej jest, gdy to pracownica wymaga opieki szpitalnej i nie może zajmować się dzieckiem. Zgodnie z art. 180 § 61 k.p. może przerwać urlop macierzyński po wykorzystaniu jego ośmiu tygodni po porodzie pod warunkiem, że przejmie go pracownik ojciec wychowujący dziecko. W myśl art. 180 § 62 k.p. urlop macierzyński pracownicy przerywa się bowiem tylko na okres, w którym bierze go pracownik ojciec wychowujący dziecko.

Ojciec korzysta z urlopu i zasiłku macierzyńskiego do chwili, kiedy matka dziecka zostanie wypisana ze szpitala. Potem to ona kontynuuje urlop macierzyński. Łączny wymiar, z którego korzystają matka i ojciec, nie może przekroczyć limitu urlopu macierzyńskiego przysługującego pracownicy w zależności od liczby urodzonych dzieci. Gdy kobieta zostaje wypisana ze szpitala, ma prawo do pozostałej części urlopu macierzyńskiego >patrz przykład 3.

Samotny rodzic

Jeżeli matka dziecka wymaga opieki szpitalnej, a nie ma komu przekazać na ten czas uprawnień, bo np. jest osobą samotnie wychowującą potomstwo lub ojciec nie jest ubezpieczony, urlop macierzyński pracownicy, mimo pobytu w szpitalu, nie zostaje przerwany. Po wypisaniu ze szpitala kobieta korzysta z urlopu macierzyńskiego w takim wymiarze, jaki pozostał do jego zakończenia, wliczając do niego też pobyt w szpitalu >patrz przykład 4.

Ubezpieczona matka dziecka, która na czas pobytu w szpitalu przedstawi zaświadczenie lekarskie na druku ZUS ZLA, ma za ten okres prawo do wynagrodzenia chorobowego w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku albo zasiłku chorobowego w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru.

Plan awaryjny

Matka dziecka, mimo pobytu w szpitalu, może zatem przerwać urlop i zasiłek macierzyński najwcześniej po upływie ośmiu tygodni od porodu. Przez ten czas ojciec dziecka może skorzystać z rozwiązania przewidzianego w art. 32a ustawy zasiłkowej. Przepis ten umożliwia uzyskanie za czas pobytu matki dziecka w szpitalu, a więc nawet od dnia porodu, prawa do dodatkowego zasiłku opiekuńczego. Może on przysługiwać maksymalnie przez osiem pierwszych tygodni po porodzie, czyli przez 56 dni. Zasiłek ten należy się jedynie w czasie pobytu matki w szpitalu.

Z dodatkowego zasiłku opiekuńczego może skorzystać także inny najbliższy członek rodziny, jeżeli przerwie pracę lub inną działalność zarobkową, aby osobiście opiekować się dzieckiem.

Jeżeli po upływie okresu przewidzianego na wypłatę dodatkowego zasiłku opiekuńczego, tj. po wykorzystaniu przez matkę ośmiu tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie, nadal będzie ona w szpitalu, może przerwać urlop macierzyński. W takiej sytuacji pracownik ojciec wychowujący dziecko ma prawo wziąć urlop macierzyński w wymiarze odpowiadającym okresowi pobytu matki w szpitalu, nie dłużej jednak niż do wybrania pełnego wymiaru urlopu macierzyńskiego >patrz przykład 5.

Dodatkowy zasiłek opiekuńczy przysługuje nawet wtedy, gdy w roku kalendarzowym w tej rodzinie wykorzystano już pełną pulę wypłaty zasiłku opiekuńczego (60 dni), np. na opiekę nad starszymi dziećmi lub innymi chorymi członkami rodziny. Okresu wypłaty dodatkowego zasiłku opiekuńczego nie wlicza się bowiem do limitu 60 dni wypłaty zasiłku opiekuńczego w roku. Nie jest on ponadto związany z rokiem kalendarzowym.

Dodatkowy z pauzą lub bez

Pracownica może wystąpić z wnioskiem o przerwanie urlopu w związku z chorobą dziecka wymagającego opieki szpitalnej tylko w okresie urlopu macierzyńskiego za podstawowy okres. Przepisy dotyczące urlopu dodatkowego i urlopu rodzicielskiego nie przewidują takiej możliwości.

Gdy to matka jest chora i przebywa w szpitalu, może przerwać urlop macierzyński zarówno za okres urlopu podstawowego (po ośmiu miesiącach), jak i dodatkowego oraz rodzicielskiego.

Przymusowe uprawnienie

Z racji urodzenia dziecka podczas pozostawania w stosunku pracy pracownicy przysługuje urlop macierzyński. Prawo to nie zależy od rodzaju zawartej umowy o pracę ani od wymiaru czasu pracy. Udzielenie urlopu macierzyńskiego to obowiązek pracodawcy, który nie może odmówić młodej matce tego uprawnienia. Również pracownica nie może się zrzec prawa do takiego urlopu. Urlop macierzyński ma na celu regenerację organizmu matki oraz umożliwienie jej opieki nad dzieckiem.

Przykład 1.

Pani Katarzyna 10 marca 2015 r. urodziła dziecko i od tego dnia jest na zasiłku macierzyńskim. Dziecko zachorowało 21 kwietnia 2015 r. i przyjęto je do szpitala. Pani Katarzyna nie może wystąpić z wnioskiem o przerwanie urlopu macierzyńskiego w związku z pobytem malucha w szpitalu. Wprawdzie przebywa na urlopie macierzyńskim, ale nie minęło osiem tygodni przypadających po porodzie. Gdyby dziecko nadal przebywało w lecznicy, pani Katarzyna może skorzystać z przerwy i przesunąć urlop najwcześniej od 5 maja 2015 r., a więc po wybraniu ośmiu tygodni zasiłku macierzyńskiego po porodzie.

Przykład 2.

Pani Zofia przebywa na urlopie macierzyńskim od 10 grudnia 2014 r., tj. od porodu, i z tego tytułu pobiera zasiłek macierzyński. 30 marca 2015 r. jej dziecko przyjęto na oddział szpitalny, gdzie ze względu na operację przebywało do 25 kwietnia 2015 r. Na ten czas matka wystąpiła do pracodawcy o przerwanie urlopu macierzyńskiego. Od 26 kwietnia 2015 r. wróciła na urlop macierzyński. Ponieważ do 29 marca 2015 r. wykorzystała 110 dni urlopu macierzyńskiego, zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego przysługuje jej do wykorzystania łącznie 140 dni, tj. od 26 kwietnia do 25 maja 2015 r. (110 dni + 30 dni).

Przykład 3.

Pani Julita urodziła 12 grudnia 2014 r. i od tego dnia przebywała na urlopie macierzyńskim oraz pobierała zasiłek macierzyński. Od 28 lutego 2015 r. jest w szpitalu. Dlatego wystąpiła do pracodawcy o przerwanie od tego dnia urlopu macierzyńskiego. Na oddziale przebywała do 6 kwietnia 2015 r. O zasiłek macierzyński od 28 lutego 2015 r. do 6 kwietnia 2015 r. (38 dni) wystąpił pracownik ojciec dziecka. Od 7 kwietnia 2015 r. z urlopu macierzyńskiego ponownie korzysta pracownica. Zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego przysługuje jej od 7 do 30 kwietnia 2015 r. (24 dni), tj. do wykorzystania łącznie 140 dni (78 dni + 38 dni + 24 dni).

Przykład 4.

Pani Małgorzata jest osobą samotnie wychowującą dziecko, które urodziła 3 stycznia 2015 r. Od tego dnia przebywała na urlopie macierzyńskim i pobierała zasiłek macierzyński. Od 13 do 29 kwietnia 2015 r. była w szpitalu. W tym czasie dzieckiem zajmowała się babcia. Mimo pobytu pani Małgorzaty na oddziale urlop macierzyński nie został przerwany. Pracownica korzysta z niego nieprzerwanie przez 140 dni, tj. od 3 stycznia do 22 maja 2015 r.

Przykład 5.

14 lutego 2015 r. pani Krystyna urodziła dziecko. Ze względu na stan zdrowia od porodu do 25 kwietnia 2015 r. (71 dni) była w szpitalu. Dziecko przebywało tam z nią do 17 lutego 2015 r. Od 17 lutego do 25 kwietnia 2015 r. (68 dni) zatrudniony na etacie mąż pracownicy wystąpił o wypłatę zasiłku opiekuńczego na noworodka w okresie, w którym jego matka nie może się nim opiekować, gdyż jest w szpitalu. Ojcu dziecka dodatkowy zasiłek opiekuńczy należy się do 10 kwietnia 2015 r., tj. nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko ośmiu tygodni. Od 11 kwietnia 2015 r., a więc po upływie okresu przewidzianego na wypłatę dodatkowego zasiłku opiekuńczego, tj. po wybraniu przez matkę ośmiu tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie, pani Krystyna może przerwać urlop macierzyński. W takiej sytuacji pracownikowi ojcu wychowującemu dziecko wolno skorzystać z urlopu macierzyńskiego odpowiadającego okresowi pobytu matki dziecka w szpitalu.