Stres może być czynnikiem towarzyszącym wypadkowi przy pracy, ale samego tego doznania co do zasady nie można utożsamiać z takim zdarzeniem. Nie da rady jednak wykluczyć sytuacji, kiedy będzie to przyczyna zewnętrzna związana z nieszczęściem przy wykonywaniu obowiązków służbowych.

Nie wszystko jasne

Definicja wypadku przy pracy z art. 3 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 167, poz. 1322 ze zm., dalej: ustawa wypadkowa) wskazuje na kilka elementów >patrz ramka. Muszą one wystąpić łącznie, aby zdarzenie zakwalifikować jako wypadek przy pracy. Brak choćby jednej z czterech przesłanek powoduje, że zdarzenie nie będzie uznane za wypadek przy pracy. I to nawet, gdyby każdy z pozostałych trzech wymogów nie budził wątpliwości.

Z ustaleniem urazu czy śmierci pracownika nie ma problemu. Znacznie gorzej jest z oceną, czy zdarzenie było nagłe oraz czy wywołała go przyczyna zewnętrzna.

Uwaga! Cecha nagłości nie odnosi się do przyczyny zewnętrznej, tylko do tego zdarzenia, które tą przyczyną zostało wywołane. Aby uznać zdarzenie za wypadek przy pracy, przyczyna i skutek nie muszą wystąpić w tej samej chwili.

Klasycznym przykładem oddziaływania stresu na organizm jest zawał serca prowadzący do śmierci. W takiej sytuacji nie można wykluczyć, że stres będzie utożsamiany z przyczyną zewnętrzną prowadzącą do zgonu pracownika, a całe zdarzenie zostanie zakwalifikowane jako wypadek przy pracy.

Wypowiedzenie to nie taki uraz

Wypadek przy pracy powinien być spowodowany przyczyną zewnętrzną. Przepisy nie określają, co należy rozumieć pod tym pojęciem.

Przyczyną zewnętrzną może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu pracownika, wywołujący szkodliwe skutki i prowadzący do pogorszenia stanu zdrowia pracownika. Takim czynnikiem może być stres, ale nie w każdej sytuacji.

Z wyroków Sądu Najwyższego >patrz ramka wynika, że stres związany z pracą może stanowić zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy, gdy w konkretnej sytuacji był nadmierny i wiązał się z okolicznościami, które nie mieszczą się w codziennych, typowych relacjach przy świadczeniu pracy.

Między pracodawcami a pracownikami dochodzi do różnych zdarzeń, czasem niezbyt miłych dla podwładnych. Przykładem może być zwolnienie go z pracy. Bez wątpienia jest to okoliczność stresująca, szczególnie gdy wcześniej nic nie wskazywało na to, że szef chce się pozbyć pracownika.

Wręczenie wypowiedzenia bywa na tyle silnym doznaniem, że doprowadza do zawału serca pracownika i w konsekwencji do jego śmierci. Czy takie zdarzenie można uznać za wypadek przy pracy? Nie ma podstaw, aby potraktować jako wypadek przy pracy wręczenie tego oświadczenia, nawet jeśli wywołało u pracownika stres, który w rezultacie doprowadził go do zawału serca i śmierci. Dotyczy to zarówno rozstania z zachowaniem okresu wypowiedzenia, jak i zwolnienia dyscyplinarnego.

Każdy pracownik powinien dopuszczać to, że szef może zechcieć rozwiązać z nim umowę. Nawet nagłego stresu, który się pojawia w związku z rozwiązaniem angażu, nie można uznać za nadmierny czy niewkalkulowany w relacje pracownicze, niezależnie od tego, jak to odbiera sam podwładny.

Nietypowe sytuacje

Zdenerwowania związanego z wręczeniem wypowiedzenia nie można potraktować jako zewnętrznej przyczyny wypadku przy pracy. Niewykluczone jednak, że stres będzie mógł być utożsamiany z jego przyczyną zewnętrzną.

Przykład

Pracodawca nałożył na podwładnego karę porządkową. Podczas zebrania z załogą ze szczegółami opisał kulisy okoliczności nałożenia sankcji, a czyn, którego pracownik się dopuścił, szef przedstawił w sposób przerysowany. Podczas tego spotkania przełożony wielokrotnie ubliżył pracownikowi, naruszając jego godność, dobre imię, przywołując jednocześnie nieprawdziwe okoliczności zajścia. Podczas zebrania pracownik dostał zawału serca i zmarł po przewiezieniu do szpitala.

Tu okoliczności zdarzenia wskazują, że nadmierny stres wywołały okoliczności niemieszczące się w typowych sytuacjach w zakładzie. Dlatego należy rozpatrywać go w kategorii zewnętrznej przyczyny zdarzenia, które będzie mogło być uznane za wypadek przy pracy.

Uwaga! Każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia i szczegółowego zbadania okoliczności. Trzeba ustalić, na ile stres był wkalkulowany w normalną sytuację pracowniczą, a na ile przekraczał normy wskutek zdarzeń, które w zwykłym toku pracy nie powinny mieć miejsca.

Autor jest prawnikiem, specjalistą w zakresie prawa pracy

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego

- Zewnętrzną przyczyną sprawczą wypadku przy pracy może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego, zdolny – w istniejących warunkach – wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym (wyrok z 18 sierpnia 1999 r., II UKN 87/99).

- Przyczyną zewnętrzną wypadku przy pracy może być szczególne (nadzwyczajne, nietypowe) przeżycie wewnętrzne (stres, uraz psychiczny) w postaci emocji o znacznym nasileniu powstałe wskutek okoliczności nietypowych dla normalnych stosunków pracowniczych. Towarzyszący wykonywaniu pracy stres musi być istotnym ogniwem w łańcuchu przyczynowo-skutkowym, prowadzącym do gwałtownego pogorszenia stanu zdrowia pracownika. Zdarzeniom polegającym na wręczeniu pracownikowi wypowiedzenia umowy (a tym bardziej gdy dochodzi jedynie do złożenia propozycji zmiany warunków zatrudnienia) odmawia się cech wypadku przy pracy. Wręczenie pracownikowi wypowiedzenia może stanowić dla niego zaskoczenie, ale nie uzasadnia to, aby przypisywać mu cechę nagłości w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej (bez wątpienia nie jest to zdarzenie nagłe dla pracodawcy – wyrok z 28 marca 2012 r., II PK 182/11).

- Dla uznania zdarzenia za wypadek przy pracy nie wymaga się jednoczesnego wystąpienia przyczyny i skutku. Doświadczenie uczy wprawdzie, że pozostająca w związku z pracą przyczyna wypadku, utożsamiana z działaniem zewnętrznych w stosunku do osoby poszkodowanej sił przyrody, ruchu maszyn, zachowania innego pracownika, przebiega raptownie i niespodziewanie i wywołuje natychmiastowy skutek, lecz zdarza się, że skutek powodowany jest przyczynami, które z istoty swej przebiegają w dłuższym czasie. Szczególnym tego przykładem jest wypadek przy pracy przybierający postać zawału serca, który może być wynikiem wpływu czynników zewnętrznych pozostających w związku z pracą na rozwijające się samoistne schorzenie kardiologiczne (wyrok z 30 czerwca 1999 r., II UKN 22/99).

- Przeżycie wewnętrzne w postaci emocji o znacznym nasileniu, wywołujące negatywne skutki w organizmie pracownika, może być uznane za przyczynę zewnętrzną zdarzenia, jeżeli powstało wskutek okoliczności nietypowych dla stosunków pracowniczych (wyrok z 24 marca 1995 r., II PRN 1/95). -

Elementy definicji

Za wypadek przy pracy uważa się zdarzenie:

- nagłe,

- wywołane przyczyną zewnętrzną,

- powodujące uraz lub śmierć,

- następujące w związku z pracą, podczas lub w związku z wykonywaniem przez etatowca zwykłych czynności lub poleceń przełożonych.