Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 16 kwietnia 2014 r. (V CSK 296/13).

Inwestor zawarł z wykonawcą umowę o roboty budowlane, która przewidywała m.in. możliwość powierzenia wykonania części robót podwykonawcy. Wykonawca zawarł z podwykonawcą umowę o wykonanie określonych robót, a inwestor wyraził zgodę na piśmie. Podwykonawca wystawił wykonawcy faktury, wykonawca uregulował część należności. Podwykonawca wniósł o zasądzenie od inwestora pozostałej kwoty.

Nakazem zapłaty sąd okręgowy uwzględnił ?w całości żądanie podwykonawcy (powoda), jednak po rozpoznaniu zarzutów inwestora (pozwanego), uchylił nakaz zapłaty i oddalił powództwo. Powoływał się przy tym na odstąpienia przez inwestora od umowy z wykonawcą. Zdaniem sądu, na skutek odstąpienia umowa o roboty budowlane wygasła ex tunc zarówno co do zobowiązania głównego, jak i zobowiązań akcesoryjnych. Wygasła również solidarna odpowiedzialność inwestora za zapłatę podwykonawcy.

Sąd apelacyjny zmienił wyrok – utrzymał nakaz zapłaty. Nie podzielił stanowiska  SO ?i podkreślił, że odpowiedzialność inwestora wobec podwykonawcy ma charakter gwarancyjny. Nie może jej więc niweczyć upadek stosunku zobowiązaniowego łączącego inwestora i wykonawcę.

Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok ?i przekazał sprawę SA do ponownego rozpoznania. SN potwierdził, że rozwiązanie umowy ?o roboty budowlane nie zwalnia wykonawcy ?z obowiązków wypływających z umowy o podwykonawstwo. Analogicznie, zdaniem SN, należy oceniać skutki odstąpienia inwestora od umowy o roboty budowlane łączącej go z wykonawcą. Odstąpienie przez inwestora od umowy z wykonawcą nie uchyla obowiązku rozliczenia pomiędzy wykonawcą i podwykonawcą, ?a w konsekwencji nie może też prowadzić do wyłączenia odpowiedzialności inwestora za wynagrodzenie należne podwykonawcy.

Vanina ?Prokop-Sawicka, radca prawny ?w warszawskim biurze Rödl & Partner

Umowa o roboty budowlane to jedna z umów nazwanych, uregulowana w kodeksie cywilnym (art. 647 i nast. k.c.). Przez zawarcie takiej umowy inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, a także do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Obowiązkiem wykonawcy jest oddanie przewidzianego w umowie obiektu, który musi zostać wykonany zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy. W umowie strony (inwestor i wykonawca) mogą przewidzieć, że pewien zakres robót może zostać powierzony podwykonawcom.

W praktyce dochodziło do niewywiązywania się wykonawców z ich zobowiązań wobec podwykonawców, do regulacji kodeksowej został wprowadzony przepis, który miał ochronić podwykonawców (art. 6471 k.c.). Regulacja miała zapobiegać niepłaceniu za pracę podwykonawców (zazwyczaj małych i średnich firm) oraz miała umożliwiać im dochodzenie roszczeń o zapłatę wynagrodzenia nie tylko względem wykonawcy, ale również inwestora.

Przyjęcie konstrukcji ustawowej odpowiedzialności solidarnej za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy nakłada na inwestora dodatkowe ryzyko. Dlatego ustawodawca wprowadził przesłankę zgody inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy z podwykonawcą. Od zgody inwestora uzależnione jest powstanie solidarnej odpowiedzialności z wykonawcą za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy

(wyrok SN z 9 kwietnia 2008 r., V CSK 492/07). Zgoda ta może zostać wyrażona w różny sposób: czynny (wyraźna pisemna bądź ustna akceptacja) bądź bierny. Skuteczność zgody wyrażonej w sposób czynny zależna jest m.in. od tego, czy inwestor wiedział:

- ?kto będzie podwykonawcą oraz

- jaka jest treść zawartej z podwykonawcą umowy ?o roboty budowlane (uchwała SN (7) z 29 kwietnia 2008 r.; wyrok SN z 26 czerwca 2008 r., II CSK 80/08; wyrok SN z 11 grudnia 2008 r. IV CSK 323/08; III CZP 6/08; wyrok SN z 4 lutego 2011 r. III CSK 152/10).

Natomiast w przypadku zgody wyrażonej w sposób bierny jej skuteczność uzależniona jest m.in. od speł-?nienia przesłanek wskazanych w art. 6471 § 2 k.c., tj.:

- przedstawienia inwestorowi umowy z podwykonawcą lub jej projektu wraz z częścią dokumentacji dotyczącą robót określonych w umowie lub w projekcie oraz

- bezskutecznego upływu 14-dniowego terminu na wyrażenie na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń (wyrok SA w Białymstoku z 9 kwietnia 2014 r., I ACa 898/13).

Koniecznym warunkiem powstania obowiązku zapłaty wynagrodzenia przez inwestora jest wykonanie robót przez podwykonawcę, przez co należy rozumieć zrealizowanie części obiektu stanowiącego przedmiot świadczenia wykonawcy na podstawie umowy ?z inwestorem. Okolicznością usprawiedliwiającą odpowiedzialność solidarną inwestora i wykonawcy jest więc spełnienie części świadczenia wykonawcy na rzecz inwestora, co następuje kosztem podwykonawcy, który nie otrzymuje przysługującego mu wynagrodzenia od wykonawcy (wyrok SN ?z 17 października 2008 r., I CSK 106/08; wyrok SA w Szczecinie z 10 kwietnia 2014 r., I ACa 30/14).

Odpowiedzialność inwestora, powstała w następstwie wyrażenia przez niego zgody na zawarcie umowy podwykonawczej, ma charakter dodatkowej gwarancji ex lege uzyskania wynagrodzenia przez podwykonawcę (wyrok SN z 5 września 2012 r., IV CSK 91/11; wyrok SA w Katowicach z 27 lutego 2014 r., V ACa 764/13; wyrok SA z 27 lutego 2014 r., I ACa 467/13).

W orzecznictwie prezentowany jest pogląd, że dla przedmiotu oraz granic tej odpowiedzialności pozbawione są znaczenia stosunki wewnętrzne pomiędzy inwestorem i wykonawcą oparte na umowie o roboty budowlanej. Umowa o podwykonawstwo bowiem, choć powiązana z umową zawartą pomiędzy inwestorem a wykonawcą, kreuje odrębny stosunek zobowiązaniowy.

Podobne stanowisko wyraził SN w wyroku z 16 maja 2002 r. (IV CKN 1066/00). Wskazał, że rozwiązanie łączącej inwestora z generalnym wykonawcą umowy o generalne wykonawstwo nie zwalnia generalnego wykonawcy od obowiązków wynikających z umowy ?o podwykonawstwo, a w szczególności zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy. Uzasadniony  jest pogląd, że również odpowiedzialność inwestora za wynagrodzenie należne podwykonawcy pozostaje ?w mocy. Przyjęcie odmiennej interpretacji byłoby sprzeczne z funkcją gwarancyjną, pełnioną przez ?art. 6471 § 5 k.c.

Stosowanie zasad odpowiedzialności solidarnej może budzić kontrowersje m.in. z uwagi na to, że brak jest szczególnego przepisu, który wskazywałby, w jakich sytuacjach podmiotom z art. 6471 § 5 k.c. ?(w szczególności inwestorom), którzy ponoszą solidarną odpowiedzialność wobec podwykonawców, będą przysługiwać roszczenia regresowe. Stosowanie wprost art. 376 k.c. może prowadzić do wielu wątpliwości. Dlatego już na etapie konstruowania stosunków umownych pomiędzy inwestorem, wykonawcą, podwykonawcą warto rozważyć kwestię wzmocnienia ochrony (w szczególności inwestora) przed ryzykiem podwójnej zapłaty (wyrok SN z 16 czerwca 2008 r., ?V CSK 179/07). Przyjęcie odpowiednich regulacji kontraktowych może zminimalizować zagrożenia.