Przewlekłość postępowań organów administracyjnych oraz sądów jest zmorą przedsiębiorców. W sytuacji, gdy wiele przedsięwzięć biznesowych wymaga uzyskania od organów publicznych odpowiednich decyzji administracyjnych lub też wyroków sądowych przeciwko kontrahentom, problem dotyka każdego podmiotu niezależnie od tego, czy jest on małym, lokalnym przedsiębiorcą czy też międzynarodową korporacją. Negatywne skutki przewlekłości są różnorakie ?i zależą oczywiście od okoliczności sprawy oraz profilu działalności przedsiębiorcy. Mogą polegać na czasowym zablokowaniu inwestycji infrastrukturalnej znacząco zwiększającym jej koszty bądź też w ekstremalnym przypadku skutkować brakiem płynności ?i w konsekwencji upadłością przedsiębiorcy.
Co to właściwie jest
W pierwszej kolejności należy odpowiedzieć na pytanie, czym jest stan przewlekłości. Orzecznictwo generalnie charakteryzuje przewlekłość jako stan, w którym organ publiczny nie dochowuje należytej staranności w takim zorganizowaniu postępowania, aby zakończyło się ono w rozsądnym terminie, względnie stan, w którym organ dokonuje czynności, w tym dowodowych, pozbawionych jakiegokolwiek znaczenia dla sprawy. Jest to zatem sytuacja, która jeśli obiektywnie zaistnieje, nie może zostać uchylona. Inaczej jest w przypadku bezczynności, gdzie podjęcie działania obiektywnie eliminuje stan bezczynności.
W celu podjęcia efektywnej walki z problemem należy wziąć pod uwagę mechanizmy prawne przewidziane zarówno w prawie polskim, jak ?i międzynarodowym. Odpowiednie skorzystanie z tych mechanizmów spełni zasadniczo dwie funkcje. Po pierwsze, będzie służyło zdyscyplinowaniu organu rozpatrującego sprawę administracyjną, co może odblokować dane przedsięwzięcie gospodarcze. Po drugie, umożliwi otwarcie ewentualnej drogi do dochodzenia naprawienia szkody poniesionej przez przedsiębiorcę wskutek przewlekłości.
Złóż zażalenie
W przypadku postępowania administracyjnego przedsiębiorca powinien rozważyć możliwość złożenia zażalenia na przewlekłe prowadzenie postępowania do organu wyższego stopnia. Jeżeli w danej sprawie nie istnieje organ wyższego stopnia, to przepisy prawa wymagają wezwania organu zajmującego się sprawą do usunięcia naruszenia prawa. W sprawach podatkowych przedsiębiorca będzie mógł natomiast skorzystać ?z instytucji tzw. ponaglenia.
Pora na roszczenie
Jeżeli zostanie wydane postanowienie stwierdzające przewlekłość, przedsiębiorca będzie mógł skierować sprawę do sądu cywilnego i dochodzić odszkodowania za wynikłą szkodę. W takiej sytuacji jedynymi elementami roszczenia odszkodowawczego podlegającymi udowodnieniu przez przedsiębiorcę będzie szkoda oraz związek przyczynowy pomiędzy przewlekłością postępowania a szkodą. Sąd natomiast będzie związany ustaleniem organu administracyjnego co do stanu przewlekłości.
Jeżeli organ administracyjny rozpoznający kwestię przewlekłości nie podzieli zdania przedsiębiorcy, to niezbędne stanie się złożenie skargi do sądu administracyjnego na przewlekłość postępowania administracyjnego. ?W takiej sytuacji przedsiębiorca będzie mógł złożyć pozew odszkodowawczy ?w sądzie cywilnym po stwierdzeniu przez sąd administracyjny przewlekłości postępowania.
Jeżeli przedsiębiorca uważa, że to sąd cywilny bądź administracyjny działa w sposób przewlekły, powinien rozważyć złożenie tzw. skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. Termin dla sądu do wydania orzeczenia w sprawie skargi wynosi dwa miesiące, a stronie nie przysługuje środek zaskarżenia od takiego orzeczenia, gdyż postępowanie to z założenia ma być relatywnie szybkie.
W przypadku pozytywnego rozpatrzenia skargi oraz uprzedniego złożenia żądania przyznania tzw. sumy pieniężnej od Skarbu Państwa sąd zasądzi na rzecz przedsiębiorcy kwotę od 2 tys. do 20 tys. zł. W takim przypadku przedsiębiorca będzie również uprawniony do złożenia pozwu odszkodowawczego przeciwko Skarbowi Państwa, jeżeli szkoda przewyższa przyznaną kwotę pieniężną. Należy wskazać przy tym, że nawet jeśli przedsiębiorca nie zdecyduje się na złożenie skargi, to będzie miał możliwość żądania przed sądem cywilnym odszkodowania spowodowanego przewlekłością, z tym że będzie musiał w toku takiego postępowania wykazać istnienie stanu przewlekłości.
Międzynarodowe ścieżki
Jeżeli chodzi o prawo międzynarodowe, ścieżką prawną, którą należy rozważyć w sytuacji przewlekłych działań polskich organów publicznych, jest postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Wprawdzie ochrona prawna przewidziana w artykule 6 ustęp 1 konwencji zgodnie z jego brzmieniem obejmuje przewlekłość sądową, jednak zgodnie z orzecznictwem Trybunału przy ocenie, czy doszło do przewlekłości, uwzględnia się również fazę postępowania przedsądowego, w tym administracyjnego. Wspomniana ścieżka nie obejmuje spraw podatkowych i jest dostępna po wykorzystaniu środków odwoławczych przewidzianych w prawie polskim. W przeciwnym przypadku Trybunał uzna złożoną skargę za niedopuszczalną. Oznacza to, że przedsiębiorca będzie musiał uprzednio skorzystać ze skargi na przewlekłość sądową lub też w przypadku braku skorzystania z tej opcji wyczerpać ścieżkę odwoławczą poprzez prawomocne zakończenie postępowania przed sądem powszechnym o odszkodowanie wywołane przewlekłością.
Inwestorzy zagraniczni działający w Polsce w przypadku przewlekłości zarówno sądowej, jak i administracyjnej powinni wziąć pod uwagę możliwość wszczęcia postępowania arbitrażowego w celu uzyskania odszkodowania na podstawie bilateralnych umów inwestycyjnych zawartych przez Polskę oraz w przypadku inwestycji energetycznych – traktatu karty energetycznej. Podstawą wspomnianej ochrony prawnej jest w szczególności wspólny dla wielu wymienionych traktatów standard sprawiedliwego i równego traktowania (ang. fair and equitable treatment) czy też przewidziana w niektórych traktatach zasada zapewnienia skutecznych środków dochodzenia roszczeń i ochrony uprawnień w odniesieniu do inwestycji (ang. effective means of asserting claims and enforcing rights).
Rafał? Bobkiewicz, radca prawny, ?partner, Departament Sporów Sądowych i Arbitrażu? Kochański Zięba Rapala ?i Partnerzy
Podsumowując, należy wskazać, że prawo krajowe oraz ?międzynarodowe przyznaje przedsiębiorcom działającym w Polsce ?relatywnie szeroki wachlarz środków prawnych zwalczających ?skutki przewlekłości postępowań. Odpowiednie korzystanie ?z nich powinno w razie potrzeby stanowić istotny element ?konstruowania strategii procesowych. Jednocześnie stosunkowo skąpe orzecznictwo i praktyka sądów polskich, w szczególności ?w zakresie zasądzania na podstawie kodeksu cywilnego odszkodowań poniesionych wskutek przewlekłości, nie powinny zniechęcać przedsiębiorców do dochodzenia swoich praw w tym zakresie. Ostatecznie to nie tylko sądy, ale również podmioty dochodzące swoich praw mają wpływ na kształtowanie się praktyki ?oraz orzecznictwa sądowego.