Pomoc rodziny w biznesie – nieodpłatnie czy z umową

Wariant 1. ?Doraźne wsparcie

W sezonie zwiększonego popytu czy w razie konieczności zastępstwa członkowie najbliższej rodziny mogą pomagać przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Takie doraźne wsparcie powinno być nieodpłatne. Nie jest wtedy konieczna żadna pisemna umowa.

Nieodpłatna pomoc nie skutkuje także obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym i zdrowotnym.

Jeżeli wspomagający jest bezrobotnym, emerytem czy rencistą, nie ponosi żadnych negatywnych konsekwencji dla swojego statusu. Świadczący ją nie opłaca z tego tytułu podatków. Dotyczy to jednak tylko sytuacji, gdy takie wsparcie nie ma charakteru stałej współpracy. Jeżeli zaś pomoc przybiera stałą postać, a np. matka pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym, to wtedy uważa się ją za osobę współpracującą.

Istotną przeszkodą w doraźnej pomocy jest korzystanie ze zwolnienia lekarskiego. Świadczenie wtedy takiego wsparcia może być uznane za wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem. A to uzasadnia pozbawienie prawa do zasiłku chorobowego (lub wynagrodzenia za okres niezdolności do pracy). Dodatkowo jeżeli pomocnik jest zatrudniony, może się okazać, że jego pracodawca uzyska powód do wypowiedzenia umowy, a w szczególnych sytuacjach – do zwolnienia dyscyplinarnego.

Z kolei z punktu widzenia prawa podatkowego w wyniku bezpłatnej pomocy prowadzący działalność gospodarczą uzyskuje nieodpłatne świadczenie. Korzysta ono jednak ze zwolnienia podatkowego. Zgodnie bowiem z art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 361 ze zm., dalej ustawa PIT) wolna od podatku jest wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn. Do I grupy podatkowej zalicza się najbliższą rodzinę, a więc małżonka, dzieci, wnuki, rodziców, dziadków, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Druga grupa obejmuje ?z kolei dalszą rodzinę, czyli dzieci rodzeństwa, braci i siostry rodziców, dzieci i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa ?i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków oraz małżonków innych dzieci (art. 14 ust. 3 pkt 1 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 93, poz. 768 ze zm.). Nieodpłatna praca takich osób nie powoduje powstania przychodu u prowadzącego działalność. Powstanie on natomiast w razie udzielania pomocy przez osobę, z którą prowadzący biznes pozostaje w związku nieformalnym.

Wady

Wariant 2. ?Stała współpraca

Prowadzący biznes może też zaproponować członkom rodziny stałą współpracę na podstawie umowy cywilnoprawnej, zarówno odpłatnie, jak i nieodpłatnie, albo o pracę. Jeżeli pomocnik jest małżonkiem, dzieckiem własnym albo drugiego małżonka, bądź adoptowanym, rodzicem, macochą, ojczymem czy adoptującym oraz pozostaje z prowadzącym działalność we wspólnym gospodarstwie domowym, jest wówczas osobą współpracującą (art. 8 ust. 11 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1442 ze zm., dalej  ustawa o sus).

Podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym od dnia rozpoczęcia współpracy do dnia jej zakończenia ?(art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 13 ust. 5 ustawy o sus). Nie ma przy tym znaczenia, czy osoba współpracująca pobiera pensję czy nie. Obowiązek odprowadzenia składek ZUS za osobę współpracującą istnieje bowiem także wtedy, gdy członek rodziny nie pobiera wynagrodzenia za świadczoną pomoc. Jeżeli do tej pory był bezrobotny, traci ten status. Natomiast jeżeli pomocnik nie pozostaje z prowadzącym działalność gospodarczą we wspólnym gospodarstwie domowym, to stała współpraca oznacza, że strony łączy umowa-zlecenie albo umowa o pracę ze wszystkimi konsekwencjami. To samo dotyczy krewnych, których nie wymienia ?art. 8 ust. 11 ustawy o sus, choćby prowadzili wspólne gospodarstwo domowe z przedsiębiorcą, oraz osoby pozostającej z nim ?w związku nieformalnym.

Nieodpłatna regularna praca osoby współpracującej korzysta ze zwolnienia podatkowego na takich samych zasadach jak pomoc doraźna.

W praktyce pojawiają się wątpliwości, jak odróżnić nieodpłatną pomoc od współpracy skutkującej składkami ZUS. Pomocny może być wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2008 r. (II UK 286/07). SN stwierdził w nim, że „za współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej powodującą obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych uznać należy taką pomoc udzieloną przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały ?i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia ich współdziałanie przy tym przedsięwzięciu".