Możliwości kontroli pracowników na zwolnieniu lekarskim zależą m.in. od wieku pracownika i okresu jego nieobecności w pracy. Zgodnie z art. 92 kodeksu pracy przez pierwsze 33 dni zwolnienia lekarskiego lub 14 dni w przypadku pracowników powyżej 50 roku życia to pracodawca, a nie ZUS wypłaca choremu świadczenie z własnej kieszeni. Zgodnie z tym przepisem jeśli pracodawca udowodni, że pracownik nie spełniał w tym czasie przesłanek do wypłaty wynagrodzenia chorobowego, to nie ma on także prawa do żądania jakichkolwiek pieniędzy od pracodawcy.

Po upływie tego okresu obowiązek wypłaty zasiłku dla chorego pracownika przechodzi na ZUS.

Krok 1. Ustal, czy możesz kontrolować

Uprawnienia do kontroli zależą od wielkości pracodawcy. Najmniejsze firmy – zatrudniające do 20 osób, same nie mogą kontrolować pracowników. Muszą o niepożądanych zachowaniach zatrudnionych zawiadomić najbliższy oddział ZUS. Wówczas to lekarze orzecznicy i kontrolerzy ZUS przejmują na siebie to zadanie.

Firmy zatrudniające powyżej 20 pracowników (zgodnie z art. 61 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa) mają obowiązek ustalać prawo do tych zasiłków i ich wysokość oraz wypłacać te świadczenia. Taki pracodawca także sam przeprowadza kontrolę zatrudnionego, który dostarczył zwolnienie lekarskie.

Potrzebna decyzja ZUS

Nawet jeśli przedsiębiorca będzie miał niezbite dowody na nadużycia pracownika, nie może wstrzymać mu wypłaty wynagrodzenia, czy zasiłku chorobowego. Konieczna jest decyzja ZUS. Urząd przed jej wydaniem zapoznaje się z protokołem kontroli pracownika na zwolnieniu lekarskim, na którym musi być podpis samego zainteresowanego. -

Krok 2. Sprawdź dostarczony dokument

Kontrola zwolnienia lekarskiego rozpoczyna się od sprawdzenia, czy dokument dostarczony przez pracownika jest prawdziwy (§ 2 rozporządzenia z 1997 r.). Pracodawca, który nabierze wątpliwości w tym zakresie w pierwszej kolejności powinien skontaktować się z lekarzem, którego pieczątka widnieje na druku zwolnienia (wystawiane jest ono na druku ZUS ZLA).

Lekarz wystawia zwolnienie w dwóch kopiach (art. 58 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa). Pierwszą otrzymuje pracownik i ma obowiązek dostarczyć je pracodawcy w ciągu 7 dni od wystawienia pod rygorem obniżenia wysokości zasiłku o 25 proc. jego wysokości. Druga kopia zostaje u lekarza i musi być przez niego przetrzymywana przez trzy lata. Oryginał druku ZUS ZLA jest zaś w ciągu tygodnia dostarczany przez lekarza do ZUS.

Jeśli pracodawca ustali, że zwolnienie jest sfałszowane ma obowiązek poinformować o tym nie tylko ZUS, ale i złożyć w prokuraturze zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa fałszowania dokumentów. Zgodnie z art. 270 kodeksu karnego taki pracownik podlega karze grzywny, lub ograniczenia albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Ponadto, takie zachowanie pracownika stanowi uzasadnioną przyczynę rozstania z nim w trybie dyscyplinarnym.

Krok 3. Wystaw upoważnienie

Zanim dojdzie do wizyty w miejscu zamieszkania, czy faktycznego pobytu pracownika korzystającego ze zwolnienia lekarskiego, pracodawca powinien wystawić kontrolującemu upoważnienie.

W razie ustalenia, że pracownik nadużywa zwolnienia, kontroler sporządza protokół (według wzoru określonego w rozporządzeniu z 1999 r.), w którym podaje, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego.

Protokół należy przedłożyć pracownikowi w celu wniesienia przez niego uwag. Po ich wniesieniu (lub nie) musi on potwierdzić swoim podpisem, że zapoznał się z protokołem. Gdy nie dopełni tych formalności, ZUS nie weźmie pod uwagę takiego protokołu i odmówi wydania decyzji w tej sprawie.

Pracodawca nie może samodzielnie wstrzymać wypłaty zasiłku chorobowego. Za każdym razem niezbędna do tego jest decyzja ZUS. Co ważne, Zakład nie rozstrzyga o wypłacie pracownikowi wynagrodzenia chorobowego, przez pierwsze 33 dni zwolnienia (lub 14 w przypadku pracowników 50+).

Ważne! Przed podjęciem kontroli pracodawca może ustalić, jaka jest ogólna przyczyna nieobecności zatrudnionego w pracy. W druku ZUS ZLA lekarz podaje kod świadczący o okolicznościach powstania tej absencji. Poszczególne kody oznaczają:

Tylko na pisemny wniosek pracownika, lekarz nie umieszcza na zwolnieniu lekarskim kodu B lub D.

Krok 4. Zapukaj do drzwi zatrudnionego

Gdy kontroler stwierdzi nieobecność pracownika w jego miejscu zamieszkania, powinien przyjść jeszcze raz w to samo miejsce później i ustalić przyczynę nieobecności. Nieobecność jest usprawiedliwiona, gdy okaże się, że pracownik był np. z wizytą kontrolną u lekarza, realizował receptę w aptece, czy odbywał rehabilitację.

Gdy pracownik odmówi wyjaśnień i nie poda przyczyn nieobecności lub nie udzieli tych informacji w wyznaczonym przez kontrolera terminie (zazwyczaj 7 dni), pracodawca ma pełne prawo uznać, że zwolnienie lekarskie jest wykorzystywane niezgodnie z jego celem. Daje mu to zarówno podstawę do odmowy pracownikowi wypłaty wynagrodzenia chorobowego, jak i wydania przez ZUS decyzji o wstrzymaniu dalszej wypłaty zasiłku chorobowego.

Kontrola w zakresie prawidłowości wykorzystania zwolnienia lekarskiego może zostać przeprowadzona niezależnie od tego jaki kod został wpisany w polu 15 druku ZUS ZLA. Można tam znaleźć informację, czy chory musi leżeć w czasie zwolnienia. Tak będzie, jeśli w tym polu znajdzie się liczba 1. Jeśli zaś lekarz wpisze tam kod 2, oznacza to, że pracownik w czasie zwolnienia może chodzić i w razie kontroli w miejscu zamieszkania kontroler może go nie zastać.

Jeśli jednak z druku ZUS ZLA wynika nawet, że chory musi leżeć, nie ma jednak innych domowników, którzy mogliby zrobić za niego zakupy, nieobecność w czasie kontroli nie może być potraktowana jako przyczyna wstrzymania wypłaty zasiłku.

Krok 5. Dowiedz się,  czy dorabiał

Kontrola pracownika na zwolnieniu lekarskim dotyczy także tego, czy zatrudniony nie wykorzystuje tego okresu do wykonywania innej pracy zarobkowej. Taka kontrola może zostać przeprowadzona nawet po ustaniu wypłaty wynagrodzenia chorobowego przez pracodawcę, czy zasiłku należnego z ZUS. Pracownik musi jednak zwrócić świadczenie wypłacone w spornym okresie. Wówczas pracodawca nie ma obowiązku prowadzić kontroli (jest już po czasie). Wystarczy, że sporządzi określony w rozporządzeniu z 1999 r., protokół, w którym potwierdzi fakt wykonywania pracy zarobkowej w czasie zwolnienia czy wykorzystywania tego okresu niezgodnie z przeznaczeniem.

Ta przesłanka kwestionowania zwolnienia także budzi wątpliwości w praktyce.

Przykładowo do wstrzymania zasiłku dochodzi gdy pracownik w czasie zwolnienia lekarskiego prowadzi oddzielną działalność gospodarczą. Jeśli jednak chory jest radnym i uczestniczy w sesjach samorządowych, lub członkiem Ochotniczej Straży Pożarnej i uczestniczy w czasie zwolnieniach w akcjach ratunkowych to zachowuje prawo do zasiłku chorobowego.