Przepis art. 353 k.c. zawiera definicję pojęcia „zobowiązanie". W świetle cytowanego przepisu polega ono na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, czyli działania albo zaniechania, a dłużnik powinien je spełnić. Przy czym są takie sytuacje, kiedy realizacja zobowiązania przez dłużnika wymaga współdziałania wierzyciela. Owo współdziałanie zaś powinno odbywać się wówczas zgodnie z treścią tego zobowiązania, w sposób odpowiadający jego celowi społeczno - gospodarczemu, zasadom współżycia społecznego, a także istniejącym – w tym zakresie – ustalonym zwyczajom. Jeżeli natomiast bez uzasadnionego powodu wierzyciel, nawet w sposób dorozumiany, bądź uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, bądź odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, bądź oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie – dopuszcza się on zwłoki (art. 486 § 2 k.c.). Zwłoka wierzyciela wyłączona będzie zatem zawsze tam, gdzie spełnienie świadczenia przez dłużnika nie wymaga jakiegokolwiek współdziałania ze strony wierzyciela.
Czytaj także: Zwłoka wierzyciela i dłużnika - czym się różnią
Wyeksponować jednak należy, iż dłużnik może zarzucić zwłokę wierzycielowi tylko wtedy, gdy sam zaofiarował w należyty sposób świadczenie (a więc zgodny z treścią zobowiązania) oraz, gdy ma ono charakter faktyczny (tj. rzeczywisty, a nie tylko słowny). Świadczenie musi być też możliwe do spełnienia. Nie może być ono niewłaściwe pod względem jakościowym, miejsca, czy czasu, bowiem w takim razie wolno wierzycielowi świadczenia nie przyjąć. W pewnych wypadkach, by można było mówić o zwłoce dłużnika, wystarczy samo werbalne zaofiarowanie świadczenia przez wierzyciela oraz sama gotowość do jego spełnienia. Tak będzie m.in. w sytuacji, gdy wierzyciel, mimo żądania dłużnika, odmawia czynności (faktycznej lub prawnej), bez której świadczenie nie może zostać spełnione (np. nie dokonuje wyboru świadczenia) lub też z góry zapowiada, że go nie przyjmie.
Warunkami zwłoki wierzyciela są więc:
- uchylenie się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, odmowa dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, oświadczenie dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie,
- faktyczne i zgodne z treścią zobowiązania zaofiarowanie świadczenia przez dłużnika wierzycielowi (w niektórych przypadkach wystarcza słowne zaofiarowanie świadczenia),
- możliwość świadczenia przez dłużnika,
- brak uzasadnionych powodów: uchylenia się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, odmowy dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, oświadczenia dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.
A contrario więc ze zwłoką wierzyciela nie będziemy mieli do czynienia w sytuacji, w której znajdą uzasadnione powody: uchylenia się przez niego od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, odmowy dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, oświadczenia dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.
Zwłoka wierzyciela ustaje z chwilą wyartykułowania przez wierzyciela oświadczenia, że chce świadczenie przyjąć albo przystąpienia do realizacji czynności, bez której nie mogło być ono spełnione.
Zwłoka wierzyciela nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania. Nie upoważnia też dłużnika do odstąpienia od umowy, chyba że uprawnienie to wynika z przepisów szczególnych.
Ciężar dowodu co do tego, że wierzyciel zachował się w jeden ze sposobów wskazanych w art. 486 § 2 k.c. spoczywa na dłużniku. Natomiast dotyczący tego, że brak współdziałania wierzyciela z dłużnikiem był uzasadniony, obciąża wierzyciela.
W razie zwłoki wierzyciela dłużnik ma prawo domagać się naprawienia wynikłej stąd szkody obejmującej straty, jak i utracone korzyści. Może też złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.
Autorka jest adwokatem