Harmonogram czasu pracy bez zmian, bo 11 listopada to niedziela

Chodzi o wyrok z 2 października 2012 r. (K 27/11; DzU z 2012 r., poz. 1110), w którym TK uznał za niezgodny z zasadą równości przepis art. 130 § 21 kodeksu pracy, zgodnie z którym czasu pracy nie obniża święto przypadające w dniu wolnym od pracy wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy zgodnie z obowiązującym pracownika rozkładem czasu pracy.

W praktyce oznacza to przede wszystkim, że pracownicy pracujący od poniedziałku do piątku znowu będą mieli prawo do dodatkowego dnia wolnego, jeśli święto będzie przypadać w sobotę. Gdy wypadnie ono w niedzielę, będzie tak jak dotychczas – nie wpłynie ono na wymiar czasu pracy.

W związku z dużym zamieszaniem wokół tego wyroku oraz wątpliwościami pracodawców i pracowników, jaki wpływ ma on na codzienne stosowanie przepisów o czasie pracy, warto rozważyć kilka kwestii związanych z praktyką w tym zakresie oraz interpretacją przepisów i ich realizacją w świetle nowego stanu prawnego.

Liczba godzin

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ma przede wszystkim wpływ na sposób liczenia wymiaru czasu pracy obowiązującego pracownika w danym okresie rozliczeniowym – czyli, de facto, liczby godzin pracy, którą można mu zaplanować na taki okres. Na chwilę obecną, po wejściu w życie omawianego orzeczenia, wymiar czasu pracy ustalamy:

- mnożąc pełne tygodnie pracy (rozumiane jako siedem kolejnych dni, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego) przez 40,

- dodając do uzyskanego wyniku liczbę dni „wystających" poza pełne tygodnie pracy przypadających od poniedziałku do piątku przez 8 oraz

- odejmując od tego wyniku liczbę świąt przypadających w innych dniach niż niedziela pomnożoną przez 8.

Tak uzyskany wynik stanowi wymiar czasu pracy, czyli liczbę godzin, którą pracodawca może rozplanować w tworzonym dla pracownika grafiku na pracę.

Przykład

Wymiar czasu pracy obowiązujący w miesięcznym okresie rozliczeniowym przypadającym na grudzień 2012 r. ustalamy biorąc pod uwagę:

– cztery tygodnie pracy (od 1 do 7, od 8 do 14, od 15 do 21 oraz od 22 do 28 grudnia),

– 1 dzień wystający poza pełne tygodnie pracy przypadający od poniedziałku do piątku (31 grudnia),

– 2 święta przypadające w innych dniach niż niedziela (25 i 26 grudnia).

Pracodawca stosujący miesięczny okres rozliczeniowy może w grudniu zaplanować do przepracowania swoim pracownikom po 152 godziny:

(4 x 40) + (1 x 8) – (2 x 8) = 152 godziny

W taki sposób należy ustalać również wymiar czasu pracy w okresie rozliczeniowym dłuższym niż miesięczny.

Przykład

W fabryce obowiązuje trzymiesięczny okres rozliczeniowy pokrywający się z kwartałami kalendarzowymi. W najbliższym okresie rozliczeniowym przypadającym od października do grudnia 2012 r. jest:

– 13 tygodni pracy (od 1 do 7, od 8 do 14, od 15 do 21 oraz od 22 do 28 października, od 29 października do 4 listopada, od 5 do 11, od 12 do 18, od 19 do 25 listopada, od 26 listopada do 2 grudnia, od 3 do 9, od 10 do 16, od 17 do 23, od 24 do 30 grudnia),

– 1 dzień wystający poza pełne tygodnie pracy przypadający od poniedziałku do piątku (31 grudnia),

– 3 święta przypadające w innych dniach niż niedziela (1 listopada oraz 25 i 26 grudnia).

W najbliższym okresie rozliczeniowym pracodawca może zaplanować pracownikom 504 godziny:

(13 x 40 godzin) + (1 x 8 godzin) – (3 x 8 godzin) = 504 godziny

Inna metoda też dobra

Pracodawca może też ustalić wymiar czasu pracy w trochę inny sposób. Polega to na mnożeniu liczby tzw. czarnych dni kalendarzowych (czyli z wyłączeniem świąt) przypadających od poniedziałku do piątku przez 8. Taki sposób, choć nie wynika z przepisów, również jest prawidłowy.

Przykład

Wymiar czasu pracy w grudniu 2012 r. można ustalić następująco:

19 dni czarnych kalendarzowych przypadających od poniedziałku do piątku x 8 = 152 godziny

Podobnie można ustalić wymiar również w dłuższym niż miesięczny okresie rozliczeniowym.

Przykład

Wymiar czasu pracy w trzymiesięcznym okresie rozliczeniowym przypadającym na miesiące od października do grudnia 2012 r. można ustalić następująco:

63 dni czarne kalendarzowe przypadające od poniedziałku do piątku x 8 = 504 godziny

Konsekwencja orzeczenia

Zgodnie z obecnym stanem prawnym wymiar czasu pracy pracownika obniża każde święto przypadające w innym dniu niż niedziela. Jedynie to niedzielne nie ma wpływu na liczbę godzin do przepracowania (nie obniża ich liczby). Wcześniej nie obniżało go święto przypadające w sobotę.

Co zakwestionował Trybunał Konstytucyjny

Do chwili wydania przez TK omawianego orzeczenia wymiaru czasu pracy nie obniżały również święta przypadające w dniu wolnym wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, zgodnie z obowiązującym pracownika rozkładem czasu pracy – czyli co do zasady w sobotę. W konsekwencji osoby pracujące stale od poniedziałku do piątku, dla których soboty i niedziele są wolne od pracy, nie miały prawa do dodatkowego dnia wolnego z racji tego, że święto przypadło w sobotę lub w niedzielę.

Natomiast osobom pracującym również w soboty czy nawet w niedziele, u których dni wolne z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy wyznaczano każdorazowo w harmonogramie czasu pracy, jedynie święta przypadające w niedziele nie obniżały wymiaru czasu pracy (nie dawały prawa do dodatkowego, poza tą niedzielą, dnia wolnego).

Z tytułu święta przypadającego w sobotę pracownicy ci mieli, co do zasady, prawo do dnia wolnego. Czyli łącznie przysługiwały im dwa wolne dni – jeden z tytułu soboty (przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy), a drugi z tytułu święta. Takie zróżnicowanie wymiaru czasu pracy oraz liczby dni wolnych w stosunku do różnych pracowników.

TK uznał za nierówne traktowanie pracowników, bez żadnej uzasadnionej przyczyny, a co za tym idzie – za niezgodne z konstytucyjną zasadą równości. Dlatego w myśl orzeczenia przepis różnicujący wymiar czasu pracy obowiązujący pracowników w zależności od tego, który dzień jest dla nich wolny z racji przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, przestaje obowiązywać. To oznacza, że obecnie jedynie święta przypadające w niedzielę nie obniżają wymiaru czasu pracy.

W praktyce omawiane orzeczenie wiąże się z tym, że w przypadku gdy święto będzie przypadać w sobotę, pracownicy – zarówno ci, którzy pracują od poniedziałku do piątku, jak i ci, którzy pracują również w soboty czy niedziele, zgodnie z obowiązującymi ich harmonogramami czasu pracy, będą mieli prawo do dwóch dni wolnych z tego tytułu:

- z racji przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy,

- z tytułu takiego święta.

Ci pierwsi – osoby pracujące od poniedziałku do piątku, w okresie rozliczeniowym, w którym święto przypadać będzie w sobotę, będą mieli prawo do dodatkowego dnia wolnego. Pracodawca musi go udzielić w okresie od poniedziałku do piątku, czyli tak jak było przed wprowadzeniem zakwestionowanego przepisu w życie.

Jeśli zaś chodzi o pozostałych pracowników (pracujących również w soboty lub/i niedziele) – święto takie obniży ich wymiar czasu pracy w taki sposób, że będą oni pracowali dokładnie taką samą liczbę godzin w okresie rozliczeniowym, jak pracownicy wykonujący swoje obowiązki od poniedziałku do piątku.

Niedzielne święto bez zmian

Po zakwestionowaniu przez TK art. 130 § 21 k.p. jedynymi świętami, które nie obniżają wymiaru czasu pracy, są te, które wypadną w niedzielę. Dotyczy to zarówno osób pracujących w niedziele, jak i tych, dla których ten dzień jest wolny.

Nie ma przy tym znaczenia, czy zatrudniony na świąteczną niedzielę ma zaplanowaną pracę, czy jest ona dla niego wolna. Wymiar czasu pracy nie zależy bowiem od ułożonego przez pracodawcę grafiku. Należy go ustalać jeszcze przed stworzeniem harmonogramu czasu pracy, dając pracodawcy informację o liczbie godzin, na którą może zaplanować obowiązki zatrudnionym osobom.

Przykład

Wymiar czasu pracy pana Marka, wykonującego pracę od poniedziałku do piątku, tak jak i dla pani Anny, pracującej także w soboty czy w niedziele, bez względu na to, czy na 11 listopada 2012 r. mają zaplanowaną pracę, wynosi w miesięcznym okresie rozliczeniowym przypadającym na listopad 168 godzin:

- 4 tygodnie x 40 godz. – 1 święto przypadające w innym dniu niż niedziela = 168 godzin lub

- 19 dni czarnych kalendarzowych x 8 godzin = 168 godzin.

Podobnie będzie w dłuższym okresie rozliczeniowym. Bez względu na stosowany system czy organizację czasu pracy, święto przypadające w niedzielę nie obniży wymiaru czasu pracy.

Regulamin do poprawki

Wielu pracodawców w regulaminach pracy obowiązujących w ich firmach wskazało sposób liczenia wymiaru czasu pracy, zgodnie z którym wymiar czasu pracy nie ulega obniżeniu z tytułu święta przypadającego w niedzielę oraz w dniu wolnym wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.

Po wydaniu przez TK orzeczenia muszą usunąć z regulaminu drugi człon wskazanego zapisu. Oznacza to tyle, że w regulaminach, które wskazują wpływ święta na wymiar czasu pracy, może pozostać jedynie zapis, zgodnie z którym tylko święto przypadające w niedzielę nie obniża takiego wymiaru.