- W zbiorowym układzie pracy obowiązującym w szpitalu, w którym pracuję, jest zapis, że pracownikom wykonującym zawód medyczny przysługuje dodatek z tytułu zmianowej organizacji czasu pracy, jeśli praca była wykonywana w porze nocnej (dodatek 65 proc.) lub w porze dziennej w sobotę, niedzielę lub święto (dodatek 45 proc.). Czy w związku z taką regulacją, dodatek za pracę w sobotę należy się nawet wtedy, gdy praca w tym dniu była zaplanowana w harmonogramie czasu pracy? – pyta czytelnik.

W układach zbiorowych pracy wielu szpitali jest zapis, że pracownikom medycznym zatrudnionym w zmianowej organizacji czasu pracy przysługuje dodatek z tytułu zmianowości za pracę wykonywaną w porze nocnej, soboty, niedziele i święta.

Równie powszechna jest adnotacja, zgodnie z którą taki dodatek przysługuje za pracę w porze nocnej, niedziele, święta oraz dni wolne od pracy. Takie zapisy dają pracownikom szpitali dużo większe uprawnienia niż te, które wynikają z ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej. Często nie zdają sobie z tego sprawy ani pracownicy ani dyrektorzy szpitali.

Co mówi ustawa

Zgodnie z obowiązującą ustawą o działalności leczniczej pracownikom wykonującym zawód medyczny (lekarzom i pielęgniarkom), zatrudnionym w systemie pracy zmianowej w podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne (chodzi tu przede wszystkim o szpitale) przysługuje dodatek w odpowiednim procencie naliczanym od stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego, tj. w wysokości:

- co najmniej 65 proc. – za każdą godzinę wykonywania obowiązków służbowych w porze nocnej (bez względu na dzień tygodnia, w którym ta praca przypada) oraz

- co najmniej 45 proc. – za każdą godzinę pracy w porze dziennej w niedziele i święta oraz w dni wolne od pracy wynikające z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.

Z powyższego wynika po pierwsze, że pracownik medyczny szpitala, który wykonuje swoje obowiązki w zmianowej organizacji czasu pracy, za każdą godzinę spędzoną w szpitalu w nocy ma prawo do dodatku w wysokości 65 proc. wynagrodzenia zasadniczego. Nie ma przy tym znaczenia, czy jest on zatrudniony w podstawowym czy równoważnym systemie czasu pracy ani to, czy taka praca była zaplanowana w grafiku zatrudnionego, czy też stanowiła dla niego pracę dodatkową na polecenie przełożonego uzasadnione szczególnymi okolicznościami.

Przykład

Pani Alina, pielęgniarka, wykonuje swoje obowiązki od poniedziałku do piątku na dwóch zmianach, z których pierwsza przypada na godziny od 7 do 19, a druga od 19 do 7.

W dniach, w których pracuje na drugiej zmianie, za każdą godzinę pracy między 22 a 6 (tak przypada w szpitalu pora nocna) przysługuje jej dodatek stanowiący 65 proc. godzinowej stawki wynagrodzenia zasadniczego.

Z przywołanego przepisu wynika też, że pracownik medyczny zatrudniony w szpitalu w organizacji zmianowej ma prawo do dodatku w wysokości 45 proc. godzinowej stawki wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze dziennej przypadającej w niedzielę, święto lub dzień wolny od pracy wynikający z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.

Jeśli chodzi o niedziele i święta, dodatek za obowiązki wykonywane w te dni w porze dziennej przysługuje bez względu na to, czy praca ta została zaplanowana, czy też stanowi dodatkową, wynikającą ze szczególnych okoliczności uzasadniających pracę nadliczbową.

Przepis odnosi się bowiem jasno do niedzieli i świąt, a nie np. do niedzieli i świąt wolnych od pracy. Nie ma więc znaczenia, czy zgodnie z grafikiem niedziela miała być wolna, czy pracująca. Jeśli zatrudniony wykonywał w takim dniu pracę, należy mu się dodatek „za zmianowość”.

Tygodniowy nominał godzin

Inaczej jest z pracą w dniu wolnym wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Tu godziny wykonywania zadań, które w efekcie są wynagradzane dodatkiem, muszą stanowić – z samego założenia – tylko pracę dodatkową. Przepis odnosi się bowiem do „dnia wolnego” wynikającego z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, czyli zaplanowanego w harmonogramie jako dzień wolny, w którym praca wystąpiła na skutek szczególnych okoliczności.

Należy jednak pamiętać, że taki dzień wolny w szpitalach, gdzie praca wykonywana jest przez siedem dni w tygodniu, przypada, co do zasady, w różnych dniach tygodnia, a nie tylko w sobotę. Może to być np. środa czy piątek – w zależności, jak został ułożony harmonogram czasu pracy.

Przykład

Pan Mirosław wykonuje swoje obowiązki jako lekarz w szpitalu od poniedziałku do niedzieli, na 12-godzinnych zmianach. W jednym tygodniu sierpnia br. miał zaplanowaną pracę w następujący sposób – patrz harmonogram.

Na skutek szczególnych okoliczności pan Mirosław został wezwany do dodatkowej pracy również w poniedziałek (dzień harmonogramowo wolny od pracy) oraz w piątek (wolne z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy), na godziny od 7 do 19. W związku z taką pracą lekarz otrzyma dodatki z tytułu zmianowej organizacji zadań za godziny pracy przypadające:

- od 22 do 6 w środę – 65 proc. (pora nocna),

- od 7 do 19 w piątek – 45 proc. (praca w dniu wolnym wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy),

- od 19 do 22 w niedzielę – 45 proc. (pora dzienna w niedzielę), za godziny pracy od 22 do 6 – 65 proc. (pora nocna).

Czas od 6 do 7 w poniedziałek nie przypada ani na porę nocną ani na niedzielę (niedziela, zgodnie z kodeksem pracy przypada na godziny od 6 w niedzielę do 6 w poniedziałek). Dlatego za tę godzinę żaden dodatek się nie należy. Za dodatkową pracę w poniedziałek lekarz nie ma prawa do dodatku, ponieważ nie była to praca w porze nocnej, niedzielę, święto, ani też w dniu wolnym wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.

Powyższe zasady wypłacania dodatków obowiązują wszystkie szpitale, które w stosunku do pracowników medycznych stosują zmianową organizację czasu pracy.

Za sobotę, niedzielę i święto

Zapis przyznający pracownikom szpitala dodatek z tytułu pracy zmianowej nie tylko w porze nocnej, ale i dziennej przypadającej w soboty, niedziele i święta, to zwykle pozostałość po dawniejszych przepisach, kiedy obowiązywała ustawa o zakładach opieki zdrowotnej. Nadal można go znaleźć w układach zbiorowych znacznej części szpitali. Najczęściej jest to wynik braku świadomości lub braku porozumienia ze związkami zawodowymi.

Regulacje układu zbiorowego pracy korzystniejsze od przepisów powszechnych są priorytetowe i wiążą szefa

Taki zapis niczego nie zmienia, jeśli sobota jest dla osoby zatrudnionej w szpitalu stałym dniem wolnym wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, zgodnie z regulaminem pracy lub układem zbiorowym pracy. To zdarza się jednak niezwykle rzadko.

Szpitale muszą bowiem zapewnić opiekę pacjentów przez siedem dni w tygodniu. Dlatego m.in. dla pracowników medycznych tworzone są harmonogramy, w których soboty, tak zresztą jak i niedziele oraz święta, są zwykłymi dniami pracy. Z kolei dni wolne wynikające z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy są wyznaczane w harmonogramach w różnych dniach tygodnia.

Przy przywołanym powyżej zapisie pracownikom medycznym zatrudnionym w zmianowej organizacji czasu pracy, tzw. dodatki za zmianowość przysługują nie tylko za pracę w porze nocnej, niedziele, święta i dni wolne od pracy wynikające z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy (to bowiem wynika z ustawy o działalności leczniczej), ale również w soboty. Zapis wewnątrzzakładowy rozszerza bowiem katalog ustawowy o soboty. Nie ma przy tym znaczenia, czy praca w sobotę była zaplanowana, czy była wynikiem szczególnych okoliczności.

Przykład

Pan Mirosław, lekarz z poprzedniego przykładu, pracuje w szpitalu, który w swoim układzie zbiorowym pracy przewiduje dodatki z tytułu zmianowej organizacji czasu pracy. Przysługują one pracownikom medycznym za pracę w porze nocnej (65 proc.) lub w porze dziennej przypadającej w soboty, niedziele i święta (45 proc.).  Za pracę we wskazanym tygodniu sierpnia lekarz otrzyma dodatki z tytułu zmianowej organizacji pracy za godziny pracy przypadające:

- od 22 do 6 w środę – 65 proc. (pora nocna),

- od 7 do 19 w piątek – 45 proc. (praca w dniu wolnym wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy),

- od 7 do 9 w sobotę – 45 proc.,

- od 19 do 22 w niedzielę – 45 proc. (pora dzienna w niedzielę), za godziny pracy od 22 do 6 – 65 proc. (pora nocna).

Czas od 6 do 7 w poniedziałek nie przypada ani na porę nocną ani na niedzielę (niedziela). Za tę godzinę żaden dodatek się nie należy. Za dodatkową pracę w poniedziałek również nie przysługuje dodatek, ponieważ nie była to praca w porze nocnej, niedzielę, święto ani w dniu wolnym wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy ani też w sobotę.

Zadania w wolny dzień

Podobne rozszerzenie przypadków, kiedy pracownicy medyczni szpitala mają prawo do dodatków z tytułu zmianowej organizacji czasu pracy, występuje w sytuacji, gdy zapisy wewnątrzzakładowe (regulamin pracy lub układ zbiorowy) przewidują, że przysługują one za pracę w porze nocnej (65 proc.) oraz za pracę w porze dziennej przypadającej w niedziele, święta oraz dni wolne od pracy.

Tu bowiem dodatki należą się za pracę w każdym dniu wolnym, bez względu na to, z jakiego tytułu przysługuje – czy jest to dzień harmonogramowo wolny od pracy, czy też wolny z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy albo w zamian za pracę w niedzielę lub święto.

Przykład

Lekarz z poprzedniego przykładu wykonuje swoje obowiązki zgodnie z wcześniejszymi założeniami.

Zgodnie z zapisami w układzie zbiorowym obowiązującym w szpitalu, pracownikom medycznym przysługują dodatki z tytułu zmianowej organizacji czasu pracy, jeśli wykonywali obowiązki w porze nocnej (65 proc.), a także dziennej przypadającej w niedziele, święta lub dni wolne od pracy (45 proc.).

W związku z tym, lekarz otrzyma dodatki z tytułu zmianowej organizacji pracy za godziny pracy przypadające:

- od 7 do 19 w poniedziałek – 45 proc. (dzień wolny od pracy),

- od 22 do 6 w środę – 65 proc. (pora nocna),

- od 7 do 19 w piątek – 45 proc. (dzień wolny od pracy),

- od 7 do 9 w sobotę – 45 proc. ,

- od 19 do 22 w niedzielę – 45 proc. (pora dzienna w niedzielę),

- od 22 do 6 w niedzielę – 65 proc. (pora nocna).

Czas od 6 do 7 w poniedziałek nie przypada ani na porę nocną ani na niedzielę. Za tę godzinę żaden dodatek się nie należy.