Nierzadko dochodzi do sytuacji, gdy po wytoczeniu powództwa strony procesu dojdą do porozumienia, pozwany dobrowolnie uiści zapłatę lub powód uzna, że jego roszczenie jest w całości lub części nieuzasadnione. Powód możne wówczas zrezygnować z kontynuacji procesu i cofnąć złożony przez siebie pozew. Warto jednak pamiętać o skutkach tej czynności, gdyż mogą być one niekorzystne dla powoda.

Bez zgody pozwanego

Cofnięcie pozwu jest cofnięciem wniosku o udzielenie ochrony prawnej roszczeniu procesowemu i jest wyrazem rezygnacji powoda z kontynuacji postępowania rozpoczętego wskutek wniesienia pozwu. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 13 stycznia 2009 r. (I PZ 35/08). Pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia – aż do wydania wyroku (art. 203 § 1 kodeksu postępowania cywilnego).

Zatem dopóki nie rozpocznie się rozprawa, powód może swobodnie cofnąć pozew bez konieczności uzyskiwania zgody swego przeciwnika. Wystarczy więc, że złoży pismo procesowe, w którym wskaże, że cofa pozew. W piśmie tym wystarczające jest zamieszczenie samego oświadczenia woli o cofnięciu pozwu bez przytoczenia motywów tej decyzji. Sąd zawiadamia wówczas pozwanego i po upływie dwóch tygodni na posiedzeniu niejawnym umorzy postępowanie w sprawie, wydając w tym zakresie stosowne postanowienie.

Przykład

Spółka wystąpiła z powództwem przeciwko firmie budowlanej, żądając zapłaty kwoty 45 tys. zł za dostarczone materiały budowlane.

Po otrzymaniu pozwu firma budowlana dokonała zapłaty tej kwoty, wówczas spółka przed terminem rozprawy złożyła pismo w sądzie, wskazując, że cofa złożony przez siebie pozew. Sąd na tej podstawie umorzył postępowanie.

Za zgodą

Jeżeli jednak rozprawa została już rozpoczęta, do skutecznego cofnięcia pozwu konieczna jest zgoda pozwanego, chyba że wraz z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia. W razie bowiem zrzeczenia się roszczenia powód może cofnąć swój pozew aż do chwili wydania wyroku przez sąd.

Cofnięcie pozwu może spowodować obowiązek zwrotu kosztów procesu drugiej stronie

Zrzeczenie się roszczenia powoduje, że powód nie będzie mógł już skutecznie domagać się tego roszczenia przed sądem, a pozwany będzie w istocie zwolniony ze swojego zobowiązania. Wskazywał na także SN w wyroku z 13 lutego 2004 r. (II CK 442/02), podkreślając, że w przepisie art. 203 § 1 k.p.c. chodzi jedynie o zrzeczenie się przez powoda roszczenia w znaczeniu procesowym.

Oznacza to niemożność skutecznego dochodzenia w przyszłości mogącego istnieć roszczenia materialnoprawnego. Zrzekając się roszczenia procesowego, powód rezygnuje bowiem ze zbadania jego zasadności w tym samym stanie faktycznym i wobec tego samego pozwanego.

W razie ponownego wytoczenia powództwa o to samo roszczenie i przeciwko temu samemu dłużnikowi (pozwanemu) sąd powinien wydać wyrok oddalający powództwo, jeżeli dłużnik powoła się na wcześniejsze cofnięcie pozwu i zrzeczenie się roszczenia przez powoda w poprzednim procesie. Jest to więc poważne w skutkach oświadczenie, które wymaga rozważenia.

Brak skutków

Pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa. Oznacza to, że w razie skutecznego cofnięcia pozwu przyjmuje się, że pozew ten nigdy nie został złożony, co ma istotne skutki np. w zakresie przedawnienia. Cofnięty pozew nie przerywa bowiem biegu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Oznacza to, że mimo, iż sprawa była w sądzie, nie można się na to powoływać przy obliczaniu okresu przedawnienia.

Natomiast nie ma przeszkód, aby cofnięty pozew dotyczący określonego żądania został później złożony ponownie w sądzie, np. gdy powód nie otrzyma zapłaty mimo wcześniejszej obietnicy pozwanego. Będzie to jednak już nowa sprawa.

Rozliczenie kosztów

Cofnięcie pozwu może spowodować powstanie obowiązku zwrotu kosztów procesu na rzecz drugiej strony. W myśl bowiem art. 203 § 2 k.p.c. na żądanie pozwanego powód zwraca mu koszty, jeżeli sąd już przedtem nie orzekł prawomocnie o obowiązku ich uiszczenia przez pozwanego.

Tak więc zasadą jest, że w razie cofnięcia pozwu powód zobowiązany jest zapłacić na rzecz pozwanego koszty poniesione przez niego w związku z powstałą sprawą. Na koszty składają się przede wszystkim wynagrodzenie pełnomocnika – adwokata lub radcy prawnego oraz koszty dojazdu do sądu.

Przykład

Pan Adam wystąpił z pozwem przeciwko firmie transportowej, domagając się zapłaty 3 tys. zł tytułem odszkodowanie za wadliwą usługę przewozową. Po otrzymaniu odpowiedzi na pozew zorientował się, że jego żądanie jest już przedawnione.

Złożył więc przed terminem rozprawy pismo, oświadczając, że cofa pozew. Firma po uzyskaniu informacji o cofnięciu pozwu złożyła wniosek o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu w kwocie 450 zł, które wynikały z ustanowienia adwokata w sprawie oraz kosztów jego dojazdu.

Sąd umorzył postępowanie i zasądził tę kwotę na rzecz firmy transportowej.

Cofnięcie pozwu traktowane jest zasadniczo jako przegranie sprawy. Wyjątek od tej zasady zachodzi wówczas, gdy cofnięcie to wywołane było zaspokojeniem roszczenia powoda w toku procesu. Tak też wskazywał Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z 15 stycznia 2003 r. (I ACz 6/03 OSA 2003/9/40).

Oznacza to, że w razie gdy powód cofnął pozew, ponieważ pozwany zaspokoił jego roszczenie w toku procesu, powód nie ma obowiązku zwrotu pozwanemu kosztów procesu. Podobnie wypowiadał się Sąd Apelacyjny w Białymstoku w postanowieniu z 30 listopada 1995 r. (I ACz 366/95 OSA  1996/7-8/34), podnosząc, że jeżeli pozwany, pomimo wcześniejszych wezwań go do spełnienia świadczenia, spełnia je dopiero po wytoczeniu powództwa, to z reguły uznać należy, że dał on w ten sposób powód do wytoczenia sprawy i zgodnie z odpowiednio stosowaną zasadą słuszności z art. 101 k.p.c. powinien ponieść jej koszty także w przypadku umorzenia postępowania na skutek cofnięcia pozwu. W takim przypadku przepis art. 203 § 2 k.p.c. nie będzie miał zastosowania.

Przykład

Firma X wzywała spółkę Y do zapłaty 31 tys. zł za dostarczony towar. Gdy nie otrzymała żadnej odpowiedzi, wystąpiła z pozwem, domagając się zasądzenia tej kwoty. Spółka Y po otrzymaniu pozwu zorientowała się, że żądania firmy X są uzasadnione i że może przegrać proces. Dlatego też w obawie przed kosztami procesu zapłaciła firmie X żądaną kwotę.

Firma X po otrzymaniu zapłaty złożyła w sądzie pismo, oświadczając, że cofa pozew. Wówczas spółka Y po uzyskaniu informacji o cofnięciu pozwu złożyła wniosek o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu w kwocie 4 tys. zł, które wynikały z ustanowienia adwokata w sprawie. Sąd nie uwzględnił jednak tego żądania, gdyż firma Y cofnęła pozew tylko z tego powodu, iż pozwana zaspokoiła jej roszczenie w toku procesu.

Natomiast powód, którego roszczenie zostało zaspokojone w toku procesu, może cofnąć pozew i wnosić o zasądzenie kosztów procesu na jego rzecz.

Jeżeli pozew zostanie cofnięty poza rozprawą przewodniczący odwołuje wyznaczoną rozprawę i o cofnięciu zawiadamia pozwanego, który może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie kosztów. Gdy skuteczność cofnięcia pozwu zależy od zgody pozwanego, niezłożenie przez niego oświadczenia w tym przedmiocie w powyższym terminie uważa się za wyrażenie zgody.

Zatem jeśli powód cofnie pozew poza rozprawą, sędzia odwołuje rozprawę, o cofnięciu zawiadamia drugą stronę i daje jej czas na zajęcie stanowiska, czy będzie żądać zwrotu kosztów procesu. Niezłożenie wniosku w tym zakresie powoduje, że sąd umorzy postępowanie bez zasądzania kosztów na rzecz pozwanego.

Zwrot opłaty

Podkreślić należy, że w razie cofnięcia pozwu powód otrzymuje z sądu zwrot całej wpłaconej opłaty od pozwu, wówczas gdy cofnięcie to nastąpiło przed wysłaniem odpisu pozwu drugiej stronie, lub połowę tej opłaty, jeśli cofnięcie nastąpiło przed rozpoczęciem posiedzenia, na które sprawa została skierowana. Późniejsze cofnięcie pozwu nie powoduje już zwrotu wpłaconej opłaty (art. 79 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych DzU z 2010 r. nr 90 poz, 594).

Przykład

Hurtownia papiernicza pozwała przedsiębiorstwo, domagając się zasądzenie ceny sprzedanego mu towaru. Wpłaciła do sądu tytułem opłaty od pozwu kwotę 640 zł.

Po otrzymaniu odpowiedzi na pozew, ale przed rozpoczęciem rozprawy cofnęła pozew. Otrzymała wówczas z sądu zwrot kwoty 320 zł stanowiącej połowę uiszczonej opłaty.

Związanie sądu

Sąd zasadniczo jest związany cofnięciem pozwu, może jednak uznać cofnięcie pozwu za niedopuszczalne wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa. Są to jednak sytuacje zupełnie wyjątkowe. Sąd powinien więc przyjmować domniemanie zgodności cofnięcia pozwu z prawem i zasadami współżycia społecznego, chyba że niezgodność ta wynikałaby wyraźnie z zebranego w sprawie materiału lub oświadczeń stron (wyrok SA w Rzeszowie z 8 czerwca 2007 r. I ACz 223/07).

Jeśli jednak sprawa toczy się między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, to z mocy art. 479

13

§ 1 k.p.c. sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są wynikiem niedozwolonych praktyk ograniczających konkurencję lub samodzielność przedsiębiorców, albo gdy wymaga tego ochrona produkcji należytej jakości. Są to więc okoliczności całkiem wyjątkowe.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach