Prawna definicja giełdy towarowej niewiele mówi.

Zgodnie z ustawą z 26 października 2000 r. o giełdach towarowych (dalej: ustawa), giełdą towarową jest zespół osób, urządzeń i środków technicznych zapewniający wszystkim uczestnikom obrotu jednakowe warunki zawierania transakcji giełdowych oraz jednakowy dostęp w tym samym czasie do informacji rynkowych, a w szczególności do informacji o kursach i cenach towarów giełdowych oraz o obrotach towarami giełdowymi. Tyle mówi przepis.

W praktyce giełdy towarowe są miejscem, w którym skupia się podaż i popyt oraz kształtuje się cena towaru. W miejscu tym dokonuje się transakcji kupna – sprzedaży m.in. towarów masowych (kawa, herbata, inne produkty rolne), czy też np. kruszców (złoto, metale nieżelazne, szlachetne). Jakie są zasady zakładania i funkcjonowania giełd towarowych.

Jaka forma prawna

Jedyną dopuszczalną formą prawną prowadzenia giełdy towarowej jest spółka akcyjna (podobne rozwiązanie przyjęto w przypadku giełdy papierów wartościowych). Ratio legis jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu dzięki wymogowi istnienia kapitału zakładowego.

Co do zasady przedmiotem działalności takiej spółki może być jedynie prowadzenie giełdy (oczywiście oprócz organizowania właściwego systemu obrotu giełdowego).

Ustawa daje spółce także uprawnienie do dokonywania rozliczeń zawartych nie tylko na prowadzonej przez nią giełdzie, ale także poza nią przez przedsiębiorstwa energetyczne będące członkami giełdy, posiadające koncesję na wytwarzanie, przesyłanie, dystrybucję lub obrót energią elektryczną oraz będący osobami prawnymi odbiorcy uprawnieni do korzystania z usług przesyłowych. Ten drugi rodzaj rozliczeń może być prowadzony tylko wtedy, gdy regulamin giełdy określi zasady ich dokonywania.

Uwaga!

Spółka prowadząca giełdę może powierzyć rozliczanie części transakcji giełdowej izbie rozrachunkowej utworzonej z jej udziałem.

Minimalna wysokość kapitału

Co do zasady minimalna wysokość kapitału zakładowego spółki prowadzącej giełdę wynosi 3 mln zł. Jednak w przypadku giełdy, na której jest dokonywany obrót wyłącznie oznaczonymi co do gatunku rzeczami, minimalny kapitał zakładowy wynosi 1 mln zł. Trzeba także pamiętać, że na jedną akcję przypada tylko jeden głos na walnym zgromadzeniu.

W doktrynie funkcjonuje pogląd, że towarowy rynek giełdowy powinien rozwijać się w sposób naturalny pod wpływem potrzeb jego uczestników, a ustawowe narzucenie wielokrotności minimalnego kapitału zakładowego określonego w k.s.h. spółkom prowadzącym giełdę towarową przyczynia się do powstania barier dla takiego rozwoju.

Z drugiej strony ze względu na ryzyko operacyjne prowadzonej działalności oraz wymóg zapewnienia przez spółkę prowadzącą giełdę towarową bezpieczeństwa obrotu należy wyłączyć możliwość uzyskania zezwolenia na prowadzenie giełdy towarowej przez spółki akcyjne o niższej wysokości kapitału zakładowego. Wydaje się, że do rozstrzygnięcia tego sporu jest jeszcze daleko.

Imienne akcje

Ustawa nakłada na spółki prowadzące giełdy towarowe kolejne obowiązki. Należy pamiętać, że jej akcje mogą być tylko imienne. Dlatego ewentualne postanowienia statutu spółki prowadzącej giełdę towarową, przewidujące możliwość emisji akcji na okaziciela są z mocy prawa nieważne.

Ponadto pokrycie obejmowanych akcji lub zapłata za nabywane akcje spółki prowadzącej giełdę nie może pochodzić z pożyczek, kredytów ani z nieudokumentowanych źródeł. Co ważne, kapitał zakładowy spółki powinien być pokryty w całości przed złożeniem wniosku o jej zarejestrowanie.

Wymogi te są ostrzejsze niż te, które stawia kodeks spółek handlowych w odniesieniu do spółek akcyjnych. Ma to na celu ochronę wiarygodności finansowej spółki prowadzącej giełdę, a tym samym pośrednio również bezpieczeństwa obrotu towarami giełdowymi.

Co w firmie

Ustawa obliguje także spółki prowadzące giełdę do umieszczania w swojej firmie wyrazów „giełda towarowa”. Jednocześnie tylko tym podmiotom przysługuje uprawnienie do posługiwania się wskazanym zwrotem. W zakresie nieuregulowanym w ustawie do utworzenia i działania spółki prowadzącej giełdę stosuje się przepisy Kodeksu spółek handlowych dotyczące spółki akcyjnej.

Cel działania

Ustawa wyraźnie wskazuje cele działania spółki prowadzącej giełdę. Są nimi: koncentracja podaży i popytu, zapewnienie bezpiecznego i sprawnego przebiegu transakcji giełdowych i rozliczeń oraz upowszechnianie jednolitych informacji umożliwiających ocenę aktualnej wartości towarów giełdowych.

Właściwa realizacja powyższych celów (zadań) powinna dawać rękojmię tego, że handel na danej giełdzie towarowej będzie prowadzony w sposób bezpieczny dla wszystkich kontrahentów. Jednocześnie zadaniem spółki jest podejmowanie kroków ukierunkowanych na maksymalizację obrotów.

Zezwolenie ministra

Prowadzenie giełdy wymaga zezwolenia, które wydaje minister właściwy do spraw instytucji finansowych na wniosek spółki zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Finansowego.

Wniosek o udzielenie zezwolenia powinien zawierać:

• firmę, siedzibę i adres spółki;

• dane osobowe członków zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, o ile jest przewidziana, jak również innych osób, które odpowiadają za rozpoczęcie działalności giełdy lub będą nią kierować, ich kwalifikacje zawodowe oraz dotychczasowy przebieg pracy zawodowej;

• przewidywaną wysokość środków własnych, pożyczek i kredytów przeznaczonych na uruchomienie giełdy oraz określenie sposobu finansowania działalności;

• dane o wysokości i strukturze kapitałów spółki oraz źródeł ich pochodzenia;

• listę akcjonariuszy obejmującą różne dane w zależności od tego, czy mamy do czynienia z osobami prawnymi czy fizycznymi, wraz z procentowym określeniem posiadanych przez nich głosów na walnym zgromadzeniu;

• informację o podmiotach dominujących i zależnych wobec akcjonariuszy;

• dane o przewidywanej lokalizacji giełdy oraz środkach technicznych umożliwiających funkcjonowanie giełdy, a w szczególności o posiadanych urządzeniach telekomunikacyjnych i warunkach lokalowych;

•  informację o rodzajach towarów giełdowych mających być przedmiotem obrotu na giełdzie;

•  zobowiązania do prowadzenia działalności na danej giełdzie co najmniej 6, 5 lub 3 towarowych domów maklerskich (w zależności od tego, jakie towary mają być przedmiotem obrotu na giełdzie).

Do wniosku należy dołączyć także statut spółki, regulamin giełdy oraz analizę ekonomiczno-finansową możliwości prowadzenia giełdy w okresie co najmniej trzech lat. W przypadku utworzenia giełdowej izby rozrachunkowej do wniosku trzeba dołączyć także statut spółki prowadzącej giełdową izbę rozrachunkową, regulamin tej izby oraz analizę ekonomiczno-finansową możliwości prowadzenia przez izbę rozliczeń finansowych transakcji giełdowych w okresie co najmniej trzech lat.

Uwaga!

Wydając zezwolenie, minister właściwy do spraw instytucji finansowych zatwierdza statut spółki i regulamin giełdy oraz regulamin giełdowej izby rozrachunkowej.

Minister wyda decyzję odmawiającą zezwolenia na prowadzenie giełdy, jeżeli z analizy wniosku i dołączonych do niego dokumentów wynika, że spółka występująca z wnioskiem może prowadzić działalność w sposób nienależycie zabezpieczający interesy uczestników obrotu towarami giełdowymi lub zagrażający bezpieczeństwu obrotu towarami giełdowymi.

Trzeba podkreślić, że takie przesłanki wydania decyzji negatywnej dla wnioskodawcy mają na tyle ogólny charakter, że w odniesieniu do każdej z nich można mówić o klauzuli generalnej. Tylko na podstawie dokładnej analizy informacji zawartej we wniosku i załącznikach można w odniesieniu do konkretnego wnioskodawcy wnosić, że prowadzenie przez niego giełdy towarowej nie będzie spełniać standardów wymaganych od instytucji zaufania publicznego, jaką jest giełda.

Statut i regulamin

Statut spółki musi spełniać przede wszystkim wymagania art. 304 kodeksu spółek handlowych. Ponadto ustawa wymaga, aby określał podmioty mogące być akcjonariuszami spółki oraz rodzaje towarów giełdowych, które mogą być dopuszczone do obrotu na danej giełdzie.

Regulamin giełdy uchwala jej rada nadzorcza. Dokument ten określa m.in. rodzaje transakcji giełdowych zawieranych na danej giełdzie, zasady i tryb dopuszczania towarów giełdowych do obrotu giełdowego, dni otwarcia danej giełdy i godziny sesji giełdowych. Regulamin możemy nazwać zbiorem norm dotyczących przedmiotu obrotów giełdowych oraz praw i obowiązków podmiotów uprawnionych do zawierania transakcji na giełdzie.

Zmiany statutu spółki i regulaminu giełdowego wymagają dla swej ważności zgody Komisji Nadzoru Finansowego. Przesłanką niewyrażenia zgody jest sprzeczność proponowanych zmian z przepisami prawa lub zagrożenie naruszeniem bezpieczeństwa obrotu.

Komentuje Piotr Rogowiecki, ekspert Pracodawcy RP

Regulacje, które dotyczą zasad funkcjonowania giełd towarowych, nie są nadmiernie skomplikowane. Ich celem jest przede wszystkim zabezpieczenie obrotu. Założenie to należy uznać  za słuszne.

Giełdy towarowe są ważnym elementem gospodarki rynkowej – pozwalają na nabywanie oraz oczywiście sprzedaż dużej ilości danego towaru w jednym miejscu.

Ważne jest, aby ta forma handlu giełdowego nie była ograniczona nadmiernie restrykcyjnymi przepisami, a jednocześnie by osoby (podmioty) zawierające transakcje na giełdzie, czuły się bezpiecznie. Wydaje się, że obecne przepisy realizują te postulaty.