Na polskim rynku funkcjonuje wiele banków, o różnej formie prawnej i pochodzeniu kapitału. I choć konkurencja jest bardzo duża, to istnieje jeszcze znacząca liczba potencjalnych klientów do „zagospodarowania”; wystarczy wspomnieć, że nadal ok. 20 proc. Polaków nie  ma konta bankowego.

Jednocześnie w społeczeństwie można zaobserwować opór przed korzystaniem z obrotu bezgotówkowego. Należy jednak przewidywać, że z czasem będzie on malał. Ponadto, jak się szacuje, Polacy potrzebują ok. 3 mln mieszkań, których zakup jest finansowany w przytłaczającej większości przypadków z kredytów bankowych.

Jeżeli więc mamy ambicję zostania bankierem i  posiadamy odpowiednio solidny kapitał, to warto rozważyć podjęcie decyzji o otworzeniu banku. Jakie  warunki trzeba  spełnić, aby zrealizować ten zamiar (pamiętajmy, że chodzi nam  o założenie nowego banku, nie o otwarcie oddziału już istniejącego). Najpierw trzeba sięgnąć do ustawy z 29 sierpnia 1997 Prawo bankowe.

Trzy rodzaje

Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Możemy wyróżnić trzy rodzaje banków:

- państwowe,

- spółdzielcze,

- w formie spółki akcyjnej.

Niedopuszczalne jest prowadzenie banku w innej niż wymienione wyżej formie, np. jako przedsiębiorstwo osoby fizycznej, inna osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Jednocześnie trzeba pamiętać, że bank jest przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Wyrazy „bank” lub „kasa” mogą być używane w nazwie oraz dla określenia działalności lub reklamy wyłącznie banku w rozumieniu  przytoczonej definicji banku, z tym że:

- nie dotyczy to jednostek organizacyjnych używających wyrazów „bank” lub „kasa”, z których działalności jednoznacznie wynika, że jednostki te nie wykonują czynności bankowych, np. bank krwi, bank komórek macierzystych itp.,

- wyraz „kasa” może być także używany w nazwie oraz do określenia działalności lub reklamy jednostki organizacyjnej, która na podstawie odrębnej ustawy gromadzi oszczędności i udziela pożyczek pieniężnych osobom fizycznym zrzeszonym w tej jednostce.

Bank państwowy może być utworzony przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia, na wniosek ministra skarbu  zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Finansowego. W tym samym trybie następuje jego likwidacja. Ten rodzaj banku niejako z definicji nas nie interesuje, żaden podmiot prywatny nie może bowiem skutecznie zrealizować pomysłu otworzenia, na swój użytek, banku państwowego.

Bankiem spółdzielczym jest bank będący spółdzielnią, do którego w zakresie nieuregulowanym w ustawie z 7 grudnia 2000 o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających mają zastosowanie przepisy ustawy Prawo spółdzielcze. Już w tym miejscu warto wspomnieć, że statut banku spółdzielczego pod rygorem nieważności powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego.

Spółka akcyjna jest najbardziej powszechną formą prowadzenia działalności bankowej. Do utworzenia i  prowadzenia działalności banku w formie spółki akcyjnej stosuje się, co do zasady, przepisy kodeksu spółek handlowych. Działalność bankowej spółki akcyjnej odbiega  jednak od modelu kodeksowego.

Jakie różnice w stosunku do kodeksowych rozwiązań

Najważniejsze obszary rozbieżności  dotyczą:

- regulacji w firmie,

- zasad wyłaniania i działania rady nadzorczej oraz obowiązku istnienia struktur kontroli wewnętrznej,

- zasad wyłaniania i działania rady zarządu,

- zasad sporządzania protokołu walnego zgromadzenia,

- reglamentacji obrotu akcjami, obligacjami zamiennymi

oraz kwitami depozytowymi na akcje banku,

- przesłanki nieważności uchwały walnego zgromadzenia banku,

- zasad wydawania akcji imiennych i akcji na okaziciela przez bankową spółkę akcyjną,

- minimalnych wymogów kapitałowych stanowiących warunek utworzenia bankowej spółki akcyjnej,

- wymogów dotyczących osób założycieli,

- wymogu uzyskania zezwolenia KNB na utworzenie bankowej spółki akcyjnej,

- regulacji treści statutu,

- nadzoru administracyjnego nad treścią statutu i jego zmianą,

- likwidacji banku.

Jakie warunki są konieczne

Utworzenie banku może nastąpić, jeżeli zapewniono jego wyposażenie w:

- fundusze własne, których wielkość powinna być dostosowana do rodzaju czynności bankowych przewidzianych do wykonywania i rozmiaru zamierzonej działalności,

- pomieszczenia z odpowiednimi urządzeniami technicznymi, należycie zabezpieczające przechowywane w banku wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności bankowej.

Przepisy nie precyzują, o jakie urządzenia chodzi. Mamy więc tu do czynienia z szerokim zakresem interpretacyjnym Komisji  Nadzoru Finansowego.

Jednocześnie spełnione muszą zostać kolejne dwa warunki:

- założyciele oraz osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu, w tym prezesa, dają rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem, przy czym co najmniej dwie osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu mają wykształcenie i doświadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem oraz udowodnioną znajomość języka polskiego,

- przedstawiony przez założycieli plan działalności banku na okres co najmniej trzyletni wskazuje, że działalność ta będzie bezpieczna dla środków pieniężnych gromadzonych w banku.

Komisja Nadzoru Finansowego odstąpi, w drodze decyzji wydanej na wniosek założycieli, od wskazanego wyżej wymogu udowodnionej znajomości języka polskiego, jeżeli nie jest to niezbędne ze względów nadzoru ostrożnościowego, biorąc w szczególności pod uwagę poziom dopuszczalnego ryzyka lub zakres działalności banku.

Wniosek do komisji...

Bank w formie spółki akcyjnej i bank spółdzielczy mogą być utworzone po uzyskaniu zezwolenia KNF. Wniosek o jego wydanie kierowany do tej instytucji powinien zawierać:

- określenie nazwy i siedziby banku,

- określenie czynności bankowych, do których wykonywania bank ma być upoważniony, oraz dane o przedmiocie i zakresie zamierzonej działalności,

- dane dotyczące

– założycieli i osób przewidzianych do objęcia w banku stanowisk członków zarządu,

– kapitału założycielskiego.

...oraz plik załączników

Do wniosku załącza się ponadto:

- projekt statutu banku,

- program działalności i plan finansowy banku na okres co najmniej trzyletni,

- dokumenty dotyczące założycieli i ich sytuacji finansowej, wymagane przez Komisję Nadzoru Finansowego,

- dokumenty wymagane zgodnie z ustawą z  29 lipca 2005 o obrocie instrumentami finansowymi,

- opinię właściwych władz nadzorczych kraju siedziby wnioskodawcy, jeżeli założycielem jest bank zagraniczny.

Co w statucie

Projekt statutu powinien określać w szczególności:

-  firmę, która powinna zawierać wyodrębniony wyraz „bank” i odróżniać się od nazw innych banków oraz wskazywać, czy jest to bank państwowy, bank w formie spółki akcyjnej czy bank spółdzielczy,

- siedzibę, przedmiot działania i zakres działalności banku,

- organy i ich kompetencje, ze szczególnym uwzględnieniem kompetencji członków zarządu, oraz zasady podejmowania decyzji, podstawową strukturę organizacyjną banku, zasady składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych, tryb wydawania regulacji wewnętrznych oraz tryb podejmowania decyzji o zaciągnięciu zobowiązań lub rozporządzaniu aktywami, których łączna wartość w stosunku do jednego podmiotu przekracza 5  proc. funduszy własnych,

- zasady funkcjonowania systemu kontroli wewnętrznej,

- fundusze własne oraz zasady gospodarki finansowej.

Niezbędni pełnomocnicy

Należy pamiętać, że jeżeli z wnioskiem o wydanie zezwolenia na utworzenie banku występuje więcej niż dziesięciu założycieli, są oni obowiązani ustanowić  jednego – trzech pełnomocników, którzy będą ich reprezentować wobec Komisji Nadzoru Finansowego w okresie poprzedzającym wydanie zezwolenia na utworzenie banku. Pełnomocnictwo powinno być sporządzone w formie aktu notarialnego.

Jaki kapitał założycielski

Wnoszony przez założycieli banku kapitał założycielski nie może być niższy od równowartości w złotych 5 mln euro przeliczonej według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, obowiązującego w dniu wydania zezwolenia na utworzenie banku.

W przypadku banków spółdzielczych, których założyciele wyrazili zamiar zawarcia umowy zrzeszenia, na podstawie ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających, kapitał założycielski nie może być niższy od równowartości w złotych 1 mln euro przeliczonej według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, obowiązującego w dniu wydania zezwolenia na utworzenie banku.

Kapitał założycielski wnoszony w formie pieniężnej musi być wpłacony przez założycieli w walucie polskiej na rachunek bankowy w banku krajowym, otwarty w celu dokonania wpłat na kapitał założycielski banku.

Część kapitału założycielskiego może być wniesiona w formie wkładów niepieniężnych w postaci wyposażenia i nieruchomości, jeśli będą one bezpośrednio przydatne w prowadzeniu działalności bankowej.

Wartość wnoszonych wkładów niepieniężnych nie może przekraczać 15 proc. kapitału założycielskiego. Komisja Nadzoru Finansowego może w szczególnie uzasadnionych przypadkach wyrazić zgodę na przekroczenie limitu, o którym mowa powyżej.

Kapitał założycielski banku nie może pochodzić z pożyczki lub kredytu, lub źródeł nieudokumentowanych.

Krok ostatni

Bank może rozpocząć działalność po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Z wnioskiem o wydanie zezwolenia na rozpoczęcie przez bank działalności występuje zarząd banku.

Zezwolenie na rozpoczęcie przez bank działalności wydaje się po stwierdzeniu, że bank:

- jest należycie przygotowany organizacyjnie do rozpoczęcia działalności,

- zgromadził w całości kapitał założycielski,

- dysponuje odpowiednimi warunkami do przechowywania środków pieniężnych i innych wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności bankowej,

- spełnia inne warunki określone w decyzji o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku.

Brak zgody

KNF nie wyda zezwolenia na utworzenie banku, jeżeli nie zostały spełnione wymagania obowiązujące przy tworzeniu banków lub zamierzona jego działalność  naruszałaby przepisy prawa, interesy klientów albo nie gwarantowałaby bezpieczeństwa gromadzonych w banku środków lub gdy przepisy prawa obowiązujące w miejscu siedziby lub zamieszkania założyciela bądź jego powiązania z innymi podmiotami mogłyby uniemożliwić skuteczne sprawowanie nadzoru nad bankiem.

Komentuje Piotr Rogowiecki, ekspert Pracodawcy RP

Wymogi w zakresie kapitału założycielskiego sprawiają, że założenie banku nie jest proste. Natomiast sama procedura, którą trzeba przeprowadzić w Komisji Nadzoru Finansowego, nie jest skomplikowana.  Także wymogi, które trzeba spełnić przed rozpoczęciem  działalności, są całkowicie zrozumiałe.

Trzeba pamiętać, że bank prowadzi działalność w dużej mierze na podstawie depozytów i jest instytucją zaufania publicznego. Nic więc dziwnego, że osoby, które chcą prowadzić działalność bankową, muszą mieć potencjał finansowo-organizacyjny, muszą też być odpowiednio dokładnie „prześwietlone”.