Co do zasady cudzoziemców spoza Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego zatrudniamy w Polsce tylko na podstawie zezwolenia na pracę. Wyjątek dotyczy osób wymienionych w art. 87 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DzU nr 99, poz. 1001 ze zm.), np.
- posiadających zezwolenie na osiedlenie się w Polsce,
- mających zgodę na pobyt tolerowany,
- uchodźców.
Od 29 maja taki przywilej (podjęcia pracy bez zezwolenia) dostali dodatkowo cudzoziemcy i ich małżonkowie ubiegający się dopiero o status uchodźcy oraz ci, którzy zyskali ochronę uzupełniającą. Wynika tak ze znowelizowanego art. 87 ustawy. Przyznaje się ją tym obcokrajowcom, którzy nie spełniają warunków do nabycia statusu uchodźcy, którym po powrocie do ich kraju grozi np. kara śmierci, tortury, nieludzkie traktowanie czy poważne ryzyko utraty życia.
Aby podjąć zatrudnienie w Polsce bez zezwolenia, osoba aspirująca do statusu uchodźcy musi posiadać tymczasowy dokument tożsamości oraz zaświadczenie potwierdzające, że trwa postępowanie w sprawie nadania tego statusu, a ona sama nie przyczyniła się do jego przedłużenia. Prezes Urzędu ds. Repatriacji wydaje takie zaświadczenie po pół roku od złożenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy, jeśli wcześniej nie wydał decyzji o uzyskaniu statusu. Przed zmianami wydawał je po roku od przekazania wniosku, a tymczasowy dokument tożsamości oraz zaświadczenie przedstawiało się w celu wydania zezwolenia na pracę. Ciekawostką jest to, że do tej pory obcokrajowiec czekający na status uchodźcy uzyskiwał ten dokument bez przyrzeczenia wykonywania pracy. Tymczasem – zgodnie z ogólną zasadą – procedurę ubiegania się o to zezwolenie można podzielić na cztery etapy:
- pierwszy – wojewoda wystawia przyrzeczenie wykonywania pracy,
- drugi – na podstawie przyrzeczenia cudzoziemiec legalizuje pobyt w Polsce, występuje o wizę lub zezwolenie na zamieszkanie,
- trzeci – pracodawca składa wniosek do wojewody o wydanie dla cudzoziemca zezwolenia na pracę,
- czwarty – zatrudnienie na podstawie umowy o pracę lub cywilnoprawnej.