W postępowaniu arbitrażowym rozwiązywane są przede wszystkim sprawy o charakterze gospodarczym i cywilnym. Poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wymaga umowy stron. Należy w niej wskazać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może w przyszłości powstać. Jest to tzw. zapis na sąd polubowny.

Ważne!

Wyrok sądu polubownego wiąże nie tylko strony i sąd, który go wydał, lecz także inne sądy i organy państwowe.

W formie pisemnej

Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje wprost rygoru nieważności w razie braku formy pisemnej umowy arbitrażowej. Jednak z orzecznictwa wynika, że nie można umówić się na krajowy arbitraż w sposób dorozumiany (np. przez wybór sędziego, który rozpozna sprawę).

W przypadku umowy (statutu) spółki handlowej zapis na sąd polubowny, dotyczący sporów ze stosunku spółki, wiąże spółkę oraz jej wspólników. Podobnie jest w przypadku zapisów na sąd polubowny, zawartych w statucie spółdzielni lub stowarzyszenia. Tylko wyjątkowo przy poddaniu sprawy pod rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego, dotyczącej sporu z zakresu prawa pracy, zapis może być sporządzony już po powstaniu sporu. Musi to jednak nastąpić w formie pisemnej.

Zapis na sąd polubowny może wskazywać stały sąd polubowny jako właściwy do rozstrzygnięcia sporu. Jeżeli strony nie postanowiły inaczej, wiąże je regulamin tego sądu obowiązujący w dacie zawarcia postanowienia.

Jakie korzyści

Zaletą polubownego rozstrzygania sporów jest, że strony mają wpływ na powoływanie arbitrów. Dodatkowo mogą uzgodnić język (lub języki), w których będzie prowadzone postępowanie. Gdy tego nie zrobią, o języku postępowania decyduje sąd polubowny.

Miejsce postępowania przed sądem polubownym wskazują strony. W razie braku takiego wskazania określa je sąd polubowny, biorąc pod uwagę przedmiot postępowania, okoliczności sprawy i dogodność dla stron.

W postępowaniu przed sądem arbitrażowym strony powinny być traktowane równoprawnie. Każda z nich ma prawo do wysłuchania i przedstawienia swoich twierdzeń oraz dowodów na ich poparcie. Jeżeli przepisy nie stoją temu na przeszkodzie, strony mogą uzgodnić zasady i sposób postępowania przed takim sądem. W przypadku braku odmiennego uzgodnienia sąd polubowny może, z zastrzeżeniem przepisów ustawy, prowadzić postępowanie w taki sposób, jaki uzna za właściwy. Oznacza to, że sąd arbitrażowy nie jest związany przepisami o postępowaniu przed sądem powszechnym.

Postępowanie przed sądem polubownym, jeżeli nie ma innej decyzji stron, rozpoczyna się w dniu, w którym pozwanemu doręczono pismo zawierające żądanie rozpoznania sprawy w postępowaniu przed sądem polubownym. Jest to tzw. wezwanie na arbitraż. Powinno ono dokładnie określić strony i przedmiot sporu oraz wskazywać zapis na sąd polubowny, na podstawie którego postępowanie ma być prowadzone, a także zawierać wyznaczenie arbitra, jeżeli należy to do strony, która dokonuje wezwania.

Jeżeli strony nie postanowiły inaczej, sąd polubowny decyduje o tym, czy przeprowadzić rozprawę w celu przedstawienia przez strony twierdzeń lub dowodów na ich poparcie, czy też postępowanie będzie prowadzone na podstawie dokumentów i innych pism, bez wyznaczania rozprawy. Jeżeli jednak strony nie uzgodniły, że postępowanie będzie prowadzone bez wyznaczania rozprawy, sąd polubowny jest obowiązany wyznaczyć ją, gdy jedna ze stron tego zażąda.

Orzeczenie sądu polubownego następuje w formie wyroku doręczanego stronom. Mogą one jednak zawrzeć przed tym sądem ugodę. Wówczas postępowanie jest umarzane. Na wniosek stron sąd arbitrażowy nada takiej ugodzie formę wyroku.

Stwierdzenie wykonalności

Wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem sądu powszechnego. Skutek ten następuje po ich uznaniu albo po stwierdzeniu przez sąd powszechny ich wykonalności. Moc prawna na równi z wyrokiem sądu powszechnego oznacza związanie wyrokiem nie tylko stron i sądu, który je wydał, lecz także innych sądów i organów państwowych.

O uznaniu albo stwierdzeniu wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody zawartej przed nim sąd powszechny orzeka na wniosek strony. Do wniosku trzeba dołączyć oryginał lub poświadczony przez sąd polubowny jego odpis (lub ugody przed nim zawartej). Potrzebny jest też oryginał zapisu na sąd polubowny (czyli umowa) lub urzędowo poświadczony jego odpis.

Coraz częściej sprawy polskich przedsiębiorców rozstrzygane są przez międzynarodowe sądownictwo polubowne. Jest to w pełni dozwolone, a wyrok międzynarodowego arbitrażu będzie skuteczny w Polsce. Przedsiębiorcy powinni jednak pamiętać, że o uznaniu albo o stwierdzeniu wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej przed sądem polubownym za granicą sąd powszechny musi orzec po przeprowadzeniu rozprawy.

Zagraniczne orzeczenie może zostać uznane i wykonane w Polsce pod warunkiem, że dotyczy spraw z zakresu prawa cywilnego i nadaje się do wykonania w drodze egzekucji. Dodatkowo musi być spełniony warunek wzajemności lub orzeczenie zostało wydane na terytorium państwa będącego stroną konwencji nowojorskiej.

Sąd powszechny, stwierdzając wykonalność wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej, nadających się do wykonania w drodze egzekucji, nadaje im klauzulę wykonalności.

Odmowa uznania wyroku

Sąd powszechny odmawia uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej, jeżeli:

- spór nie może być poddany pod rozstrzygnięcie sądu polubownego,

- uznanie lub wykonanie wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Polski,

- nie było zapisu na sąd polubowny, zapis ten jest nieważny, bezskuteczny albo utracił moc według prawa dla niego właściwego,

- strona nie była należycie zawiadomiona o wyznaczeniu arbitra, o postępowaniu przed sądem polubownym lub w inny sposób była pozbawiona możliwości obrony swoich praw przed sądem polubownym,

- wyrok sądu polubownego dotyczy sporu nieobjętego zapisem na sąd polubowny lub wykracza poza zakres takiego zapisu,

- skład sądu polubownego lub postępowanie przed tym sądem nie były zgodne z umową stron,

- wyrok sądu polubownego nie stał się jeszcze dla stron wiążący lub został uchylony albo jego wykonanie zostało wstrzymane przez sąd państwa, w którym lub według prawa którego wyrok ten został wydany.

- Spółka X weszła w spór ze spółką Y. Rozstrzygnął go, zgodnie z odpowiednim zapisem w umowie, sąd polubowny. Spółka X nie jest jednak zadowolona z tego i chce, żeby sprawą zajął się sąd powszechny. Czy to jest możliwe?

Zapis na sąd polubowny z zasady wyklucza rozpoznanie sprawy przez sąd powszechny. Jeśli strona pozwana podniesie zarzut zapisu na sąd polubowny, to sąd powszechny powinien odrzucić pozew.

Postępowanie przed sądem powszechnym rozpocznie się, jeżeli strona pozwana takiego zarzutu nie podniesie. Generalnie jednak sprawa raz rozstrzygnięta o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami w arbitrażu nie może być ponownie rozpatrywana w sądzie powszechnym.

Wyrok sądu arbitrażowego ma tę samą moc wiążącą, co wyrok sądu powszechnego po stwierdzeniu jego wykonalności przez sąd powszechny.

Podstawa prawna

- Art. 115

4

–217

ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (DzU nr 43, poz. 296 ze zm.)