Rz: Czy pracodawca może ze względu na swoje nagłe potrzeby odmówić udzielenia dwóch dni opieki nad dzieckiem, przysługujących zgodnie z art. 188 kodeksu pracy?
Jolanta Zedlewska: Nie. Uprawnienie to jest bezwzględne. Zależy jedynie od woli pracownika i nie może być ograniczane przez pracodawcę. Sposób wnioskowania i ustalania terminu dnia wolnego powinien natomiast wynikać z regulacji wewnątrzzakładowej, np. regulaminu pracy.
Przepisy prawa określające uprawnienie do dni wolnych z tytułu wychowywania przynajmniej jednego dziecka w wieku do 14 lat, odnosząc się do terminu tych dni, wskazują jedynie, że dwa dni zwolnienia od pracy przysługują w ciągu roku kalendarzowego. Rodzic powinien tylko złożyć pracodawcy oświadczenie, że będzie z takiego uprawnienia korzystał, a konkretny termin wykorzystania dni wolnych zależy wyłącznie od jego wniosku.
Czy oświadczenie o korzystaniu z uprawnień rodzicielskich, w tym opieki nad dzieckiem, należy odbierać od pracownika co roku, czy wystarczy, gdy złoży je raz przy podjęciu etatowej współpracy?
Takie oświadczenie jest jednorazowe. Należy je przechowywać w aktach osobowych pracownika, zgodnie z § 6 ust. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika.
Oczywiście rodzic zawsze może zmienić swoje oświadczenie co do sposobu korzystania z tego uprawnienia. Może je ograniczyć do jednego dnia albo zrezygnować z tego uprawnienia w całości, przekazując je drugiemu rodzicowi lub opiekunowi.
Czy szef może zażądać, aby rodzic przyniósł zaświadczenie z zakładu pracy małżonka poświadczające, że nie zamierza on korzystać z prawa do opieki w danym roku?
Nie. Ustalanie uprawnień w tym zakresie opiera się jedynie na oświadczeniu pracownika. Żądanie zaświadczenia z zakładu pracy współmałżonka nie znajduje prawnego uzasadnienia. Taki wymóg byłby ponadto żądaniem od pracownika informacji, do której udzielenia nie jest zobowiązany (chociażby takiej, gdzie pracuje jego współmałżonek).
Czy pracodawca może dobrowolnie zwiększyć pulę wolnego na dziecko, np. do trzech dni, ale z zastrzeżeniem, że dodatkowy dzień przysługuje jedynie tym osobom, które wychowują przynajmniej troje dzieci?
Tak. Kodeks pracy w art. 188 wskazuje na dwa dni zwolnienia od pracy z prawem do wynagrodzenia, niezależnie od liczby wychowywanych dzieci w wieku do 14 lat. Jednak pracodawcy mogą to uprawnienie rozszerzyć. W Okręgowym Inspektoracie Pracy w Gdańsku mamy zarejestrowane zakładowe układy zbiorowe pracy, które przewidują większą liczbę dni wolnych dla rodziców zależną właśnie od liczby wychowywanych dzieci.
Czy pracownik, który wystąpił do sądu o przysposobienie dziecka, ma prawo do opieki nad nim, mimo że sprawa jest w toku?
Tak. Prawo do dni wolnych, jak stanowi przepis, zależy od tego, czy pracownik wychowuje przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat. Oznacza to, że prawo do zwolnienia od pracy powstaje z chwilą przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia lub po przyjęciu dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza. Tak też zostały uregulowane inne uprawnienia związane z rodzicielstwem osób przyjmujących dzieci na wychowanie, w tym prawo do urlopu na prawach macierzyńskiego w myśl art. 183 k.p.
—rozm. Anna Abramowska
