Czy kierowcom pojazdów specjalnych organizujemy czas pracy na podstawie przepisów o czasie pracy kierowców czy kodeksu pracy? Jak to rejestrować? – pyta czytelnik.

Tylko kierowców wykonujących przewozy drogowe na podstawie umowy o pracę obowiązują przepisy o czasie pracy kierowców. Przy przewozach specjalnych stosuje się ogólne regulacje czasu pracy, chyba że pojazdem tym wykonuje się przewóz rzeczy.

Jak określić

Prawo o ruchu drogowym definiuje pojęcie zarówno samego pojazdu, czyli środka transportu przeznaczonego do poruszania się po drodze, oraz maszyn lub urządzeń do tego przystosowanych, jak i pojazdów silnikowych, samochodowych, wolnobieżnych, członowych, specjalnych, uprzywilejowanych czy zabytkowych. Interesująca nas kategoria pojazdów specjalnych obejmuje pojazdy samochodowe lub przyczepy przeznaczone do wykonywania specjalnej funkcji, która powoduje konieczność dostosowania nadwozia lub posiadania specjalnego wyposażenia.

Zgodnie z definicją w pojeździe specjalnym mogą być przewożone osoby i rzeczy związane z wykonywaniem tej funkcji (art. 2 pkt 36 ustawy z 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (DzU z 2012 r. poz. 1137 ze zm.). Do pojazdów takich zaliczamy polewaczki, piaskarki czy pługi odśnieżne, różnego rodzaju dźwigi czy pogotowia techniczne-warsztaty lub wreszcie żurawie samochodowe.

Ważne! Wszelkie furgony (uniwersalne, ale także chłodnie czy lodownie), cysterny (paliwa płynne, mleko, woda, gaz) czy pojemniki (do przewozu bitumu, cementu luzem lub sypkich artykułów spożywczych) nie mogą być uznane za pojazdy specjalne, gdyż służą do przewozu ładunków.

Unia o czasie pracy kierowców...

Zgodnie z art. 1 unijnego rozporządzenia (WE) nr 561/2006 dotyczącego czasu pracy kierowców stosuje się je do szoferów wykonujących przewóz drogowy rzeczy i osób. Pojęcie przewozu drogowego jest zdefiniowane w tym samym rozporządzeniu (art. 4 lit. a). Rozumiemy przez nie każdą podróż odbywaną w całości lub części po drogach publicznych przez pojazd z ładunkiem lub bez, używany do przewozu osób lub rzeczy.

Z definicji tej wyłaniają się dwie ważne cechy takiego przewozu:

- ?wykonuje się go co najmniej w części po drogach publicznych oraz

- ?realizuje się pojazdem używanym do przewozu osób lub rzeczy.

Przykład

Kierowca obsługujący samochód wywrotkę wykonuje pracę składającą się z prowadzenia pojazdu na terenie budowy nowej drogi niewłączonej jeszcze do ruchu. Pracownik zatrudniony jest jako kierowca. W poniedziałek po odpoczynku tygodniowym wyjeżdża wywrotką z bazy przedsiębiorstwa, w którym pracuje, i udaje się na budowę. ?? Czy podczas jej prowadzenia powinien przestrzegać przepisów o czasie pracy kierowców i używać tachografu, ?w który wyposażony jest pojazd? ?? Czy robi to zarówno w trakcie przejazdu na budowę, ?jak i przy pracy poza obszarem dróg publicznych?

Tak. Tu podróż zaczyna się od przejęcia pojazdu przez kierowcę i kończy się, kiedy przestaje on go kontrolować ?lub zaczyna okres odpoczynku dobowego ?lub tygodniowego. W efekcie definicja przewozu drogowego ?z rozporządzenia (WE) 561/2006 włącza  w jego zakres ?także jazdę poza drogami publicznymi (na terenie prywatnym czy zamkniętym, np. budowy), jeżeli stanowi część podróży obejmującej także jazdę po drogach publicznych w ciągu dziennego okresu prowadzenia pojazdu, gdy jedzie on niezaładowany.

Nie mniej ważna jest też druga przesłanka, czyli wykonywanie przewozu pojazdem używanym do przewozu osób lub rzeczy. W tym zakresie w uzgodnionym ?na szczeblu unijnym dokumencie grupy roboczej TRACE – Wyjaśnienie rozporządzenia (WE) 561/2006, ułatwiającym zharmonizowane egzekwowanie przepisów podczas kontroli drogowych, podkreśla się, że pojazd musi być zaprojektowany do przewozu towarów lub osób i normalnie wykorzystywany do tego celu. Zatem takie pojazdy jak żuraw jezdniowy czy betoniarka nieprzewożąca betonu automatycznie są wyłączone spod stosowania rozporządzenia (WE) 561/2006.

Przykład

Pracownik jest zatrudniony jako kierowca-operator. ?W poniedziałek przewoził towar samochodem powyżej ?3,5 tony od 6 do 12, następnie odbierając 30-minutową przerwę, przesiadł się do pojazdu specjalnego – żuraw jezdniowy?i do 21 pracował jako jego kierowca-operatora.

1. Czy podczas prowadzenia pojazdu powinien używać tachografu, w który jest on wyposażony?

Tak, powinien używać tachografu w trakcie przewozu rzeczy ?od 6 do 12. Następnie pracę związaną z prowadzeniem i obsługą żurawia ma nanieść ręcznie na wykresówkę lub przy obsłudze tachografu cyfrowego manualnie wpisać „pracę inną" wykonywaną od 12.30 do 21. Gdy przerwa od 12 do 12.30 ?nie została automatycznie zarejestrowana przez tachograf na wykresówce lub karcie kierowcy, również ją trzeba uwzględnić, wpisując ręcznie. W przeciwnym wypadku przewoźnikowi grozi kara pieniężna >patrz tabelka.

2. Czy kierowcę obowiązują normy czasu prowadzenia pojazdu wynikające z rozporządzenia (WE) 561/2006?

Tak. A to dlatego, że w dziennym okresie prowadzenia pojazdu (między odpoczynkami dobowymi lub odpoczynkiem dobowym ?a tygodniowym) od 6 do 12 prowadził pojazd niewyłączony ?z rozporządzenia (WE) 561/2006.

3. Jakie normy minimalnych okresów odpoczynku obowiązują kierowcę?

Powinien mieć odpoczynek dobowy określony w rozporządzeniu (WE) 561/2006, czyli nie krótszy niż 9 godzin. W okresie 24-godzinnym od startu pracy (o 6) zapewniono mu prawidłowy odpoczynek.

Ponieważ kierowca w tygodniu prowadził pojazd niewyłączony ?z unijnego rozporządzenia, może mieć skrócony odpoczynek ?nie krótszy niż 24 godziny. Jednak w tygodniach następnym ?i poprzedzającym ten omawiany odpoczynek tygodniowy nie może być wtedy krótszy niż 45 godzin.

4. Jakie przerwy w czasie pracy powinien mieć kierowca-?-operator?

W pierwszej kolejności chodzi o tę co najmniej 45-minutową ?po maksymalnie 4,5-godzinnym okresie prowadzenia pojazdu (wynikającą z unijnego rozporządzenia), a jeśli prowadził pojazd przez okres krótszy niż wskazany w rozporządzeniu – przerwę wynikającą z art. 13 ustawy o czasie pracy kierowców.

W tym dniu kierowca pracował powyżej 9 godzin, dlatego najpóźniej po sześciu godzinach pracy powinien odebrać ?nie mniej niż 45 minut.

Uwaga! Niewykluczone są przypadki, gdy pojazd specjalny zamiast lub obok szczególnej funkcji wykonuje przewóz osób lub rzeczy, których obecność nie jest niezbędna do wykonywania specjalnej funkcji i których przewóz innymi środkami transportu istotnie nie wpływa na wykonanie specjalnej funkcji. W takich wypadkach przewóz tych „dodatkowych" osób lub rzeczy miałby wszelkie cechy wykonywania przewozu drogowego (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 maja 2011 r., II GSK 529/10).

Przykład

Kierowca betoniarki zatrudniony jako szofer-operator wykonuje pracę składającą się z prowadzenia pojazdu ?oraz obsługi tzw. gruszki z pompą do betonu.

1. Czy podczas prowadzenia pojazdu powinien używać tachografu, w który jest on wyposażony?

Tak. Kierowca prowadzi pojazd, który wykorzystuje się ?do przewozu rzeczy, a co więcej, za wykonywanie przewozu takim pojazdem, który byłby niewyposażony w tachograf analogowy lub cyfrowy, przewoźnikowi groziłoby ?3000 zł kary.

2. Czy kierowcę obowiązują normy czasu prowadzenia pojazdu z rozporządzenia (WE) 561/2006?

Tak. Przewóz, który wykonuje po drogach publicznych, ?nie jest na liście wyłączeń określonych w art. 3?i 13 rozporządzenia.

...i polska ustawa

Niestety, nie mniej skomplikowany jest zakres stosowania ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 1155). Jej art. 1 stanowi bowiem, że określa ona czas pracy kierowców wykonujących przewóz drogowy, zatrudnionych na podstawie stosunku pracy. Ustawa nie definiuje samodzielnie pojęcia przewozu drogowego, a jedynie odsyła do jego rozumienia w rozporządzeniu (WE) 561/2006. Oznacza to, że pojazdy specjalne, które nie są przystosowane do przewozu osób lub rzeczy i nie wykonują takiej funkcji dodatkowo, nie podlegają zarówno pod rozporządzenie (WE) 561/2006, jak i polską ustawę o czasie pracy kierowców. Skutkiem tego będzie z kolei wniosek, że ich czas pracy reguluje tylko kodeks pracy, gdyż żadne przepisy szczególne o kierowcach nie odnoszą się do nich.

Przykład

Kierowca prowadzący żuraw jezdniowy wykonuje pracę składającą się z prowadzenia pojazdu oraz obsługi żurawia. Pracownik zatrudniony jest na stanowisku kierowca-operator.

1. Czy podczas prowadzenia tego pojazdu powinien używać tachografu, w który jest on wyposażony?

Ponieważ „przewóz drogowy" oznacza każdą podróż odbywaną w całości lub części po drogach publicznych przez pojazd, z ładunkiem lub bez, używanym do przewozu osób lub rzeczy, kierowca nie musi używać tachografu. Dopiero gdy samochód będzie zaprojektowany do przewozu towarów lub osób i normalnie wykorzystywany do tego celu, stosuje się do niego rozporządzenie (EWG) 3821/85 dotyczące stosowania tachografów.

2. Czy kierowcę obowiązują normy czasu prowadzenia pojazdu wynikające z rozporządzenia (WE) 561/2006?

Pracownik nie musi przestrzegać regulacji zawartych w tym rozporządzeniu, gdyż jest zwolniony z wymogu używania tachografu ze względu na niewykonywanie przewozów drogowych.

3. Jakie przepisy o czasie pracy obejmują tego kierowcę?

W tym przykładzie pracownik nie podlega pod ustawę ?o czasie pracy kierowców, choć jest zatrudniony jako kierowca. Jego czas pracy reguluje tylko kodeks pracy. W systemie podstawowym mógłby zatem pracować po 8 godzin dziennie, a aktywność powyżej tych limitów oznaczałaby nadgodziny. Natomiast w systemie równoważnym jego dobowy czas pracy wolno wydłużyć do 12 godzin. Bez względu na system czasu pracy szofer ma prawo jedynie do 15-minutowej przerwy ?w czasie pracy, zwanej potocznie śniadaniową. I to tylko w tych dniach pracy, gdy jego wymiar czasu pracy wynosi minimum ?6 godzin.

4. Jak kierowca powinien rejestrować czas pracy?

W tym wypadku sposób rejestracji czasu pracy wynika ?z przepisów krajowych. Kodeks pracy ustala konieczność prowadzenia ewidencji czasu pracy zatrudnionego na umowę o pracę, ale nie określa wzoru tego rejestru.

—Łukasz Prasołek ?jest asystentem sędziego w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych ?i Spraw Publicznych SN

—Łukasz Włoch ?jest głównym ekspertem ds. analiz i rozliczeń ?OCRK sp. z o.o.