Poważne konsekwencje finansowe dla inwestora pojawiają się, gdy organ nadzoru budowlanego w czasie obowiązkowej kontroli przeprowadzonej po otrzymaniu wniosku o pozwolenie na użytkowanie ustali, że przed wydaniem decyzji przystąpiono już do nielegalnego użytkowania obiektu. Wysokość kary z tego tytułu precyzują przepisy prawa budowlanego i nie przewidują one żadnej możliwości miarkowania (obniżenia) kary  (art. 57 ust. 7 w związku z art. 59f ustawy – Prawo budowlane). Na jej wysokość wpływ ma zaliczenie danego obiektu do odpowiedniej kategorii obiektu, współczynnik kategorii obiektu oraz współczynnik wielkości obiektu, które zostały określone w załączniku do ustawy – Prawo budowlane.

Wysokość kary obliczana jest według ustawowego wzoru i stanowi iloczyn stawki opłaty (s wynoszącej 500 zł) x 10, współczynnika kategorii obiektu budowlanego (k) i współczynnika wielkości obiektu budowlanego.

Przykład

W przypadku średniego pawilonu handlowego zaliczanego do kategorii XVII, dla którego współczynnik kategorii obiektu wynosi 15, o kubaturze znajdującej się w przedziale 5 tys.–10 tys. m sześc., którego współczynnik wielkości obiektu jest równy 2, kara z tytułu nielegalnego przystąpienia do użytkowania wyniesie 150  tys. zł.

Gdy w skład obiektu budowlanego, z wyjątkiem budynku mieszkalnego jednorodzinnego wchodzą części odpowiadające różnym kategoriom, karę stanowi suma kar obliczonych dla różnych kategorii (art. 59f ust. 4 ustawy – Prawo budowlane). Co więcej, organ przy wymierzaniu kary może określić kategorię obiektu na podstawie własnych ustaleń – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 8 kwietnia 2011r. (II OSK 602/10). W wyroku tym NSA podkreślił, że organ nadzoru budowlanego wymierzający karę z tytułu nielegalnego użytkowania obiektu nie jest związany kategorią, jaka została przypisana takiemu obiektowi w pozwoleniu na budowę. Takie działanie – w ocenie sądu – nie narusza zasady trwałości decyzji ostatecznej i nie prowadzi do obejścia wymogów i obowiązków związanych z postępowaniem w przedmiocie wydania pozwolenia na budowę. Zakwestionowanie kategorii obiektu przypisanej w decyzji udzielającej pozwolenia na budowę nie wpływa na merytoryczną treść samego rozstrzygnięcia o pozwoleniu na budowę.

Zgodny z konstytucją

Po wejściu w życie przepisu wprowadzającego karę za nielegalne przystąpienie do użytkowania pojawiło się wiele głosów krytykujących sztywny sposób jej naliczania. Z uwagi na przyjęte współczynniki w przypadku przystąpienia do użytkowania małego sklepu (do 2,5 tys. m. metrów sześć.) kara wyniesie 75 tys. zł, a w przypadku małego budynku biurowego aż 80 tys. zł Ostatecznie, w wyroku z 5 maja 2009 r. (P 64/07), Trybunał Konstytucyjny, odpowiadając na pytanie prawne Naczelnego Sądu Administracyjnego, uznał, że art. 57 ust. 7 zdanie drugie w związku z art. 59f ust. 1 ustawy – Prawo budowlane oraz załącznik do tej ustawy jest zgodny z zasadą sprawiedliwości społecznej wyrażoną w art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 32 ust. 1 konstytucji.