Katastrofa budowlana jest to niezamierzone, gwałtowne zniszczenie obiektu budowlanego lub jego części, a także konstrukcyjnych elementów urządzeń formujących, ścianek szczelnych i obudowy wykopów. Właśnie tak ukształtowana została definicja katastrofy budowlanej. Trafiła ona do art. 73 ust.1 ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU z 2010 nr 243, poz. 1623; t.j.).

Wskazuje, że z katastrofą budowlaną mamy do czynienia nie tylko wtedy, gdy nastąpi zniszczenie samego obiektu budowlanego lub jego części, ale również gdy dojdzie do zniszczenia konstrukcyjnych elementów rusztowań, elementów formujących, ścianek szczelnych i obudowy wykopów.

Ratio legis włączenia tych elementów do pojęcia katastrofy budowlanej to przede wszystkim ich duże znaczenie w wykonywaniu robót budowlanych. Niewątpliwie są to elementy wpływające na bezpieczeństwo wykonywanych robót i samą ich jakość.

Ustawodawca, wychodząc naprzeciw wątpliwościom co do zakresu przedmiotowego katastrofy budowlanej, dokonał w art.73 ust. 2 prawa budowlanego wyliczenia sytuacji, w których z katastrofą taką, pomimo faktycznego podobieństwa, nie będziemy mieli do czynienia.

Zgodnie z tym przepisem katastrofą budowlaną nie będzie:

- uszkodzenie elementu wbudowanego w obiekt budowlany, nadającego się do naprawy lub wymiany;

- uszkodzenie lub zniszczenie urządzeń budowlanych związanych z budynkami;

- awaria instalacji.

Wyliczenie to nie oznacza, że w przypadku zaistnienia jednego z wymienionych zdarzeń organ administracyjny tak jak właściciel obiektu mogą pozostać w stosunku do niego obojętni i bierni.

W takiej sytuacji zastosowanie znajdą przepisy (oraz wynikające z nich obowiązki) rozdziału 6 ustawy Prawo budowlane, regulujące kwestię użytkowania obiektów budowlanych.

Jakie przesłanki

Wracając do definicji, z katastrofą budowlaną mamy do czynienia, gdy dojdzie do gwałtownego i niezamierzonego zniszczenia:

- obiektu budowlanego;

- części obiektu budowlanego;

- konstrukcyjnych elementów rusztowań;

- elementów urządzeń formujących;

- ścianek szczelnych;

- obudowy wykopów.

Według doktryny z gwałtownym zniszczeniem mamy do czynienia wtedy, gdy następuje ono niespodziewanie. Oznacza to, że nie będzie wypełniało znamion ustawowych zniszczenie obiektu, wywołane jego długotrwałym eksploatowaniem bez jakichkolwiek napraw i remontów. Przesłanka ta nie sprawia w praktyce większych problemów z jej wykazaniem i udowodnieniem.

Niezamierzone będzie zaś zniszczenie, które spowodowane jest bez zamiaru wystąpienia takiego skutku. Przesłanka ta, w odróżnieniu od przesłanki „gwałtowności zniszczenia", jest trudna do wykazania – konieczne jest przeprowadzenie właściwego postępowania.

W jego toku często dochodzi do wykazania, że zniszczenie obiektu nastąpiło w wyniku zamierzonego działania określonej osoby, a co za tym idzie, nie miała miejsca katastrofa budowlana, według przepisów prawa budowlanego.

Należy pamiętać, że obie przesłanki muszą spełnić się łącznie.

Podstawowe obowiązki

Katastrofa budowlana w obiekcie dopiero budowanym (wznoszonym), rozbieranym lub już użytkowanym powoduje powstanie obowiązków kierownika budowy, właściciela obiektu, jego zarządcy czy też użytkownika.

Do nich należy:

- zorganizowanie pomocy poszkodowanym i przeciwdziałanie rozszerzaniu się skutków katastrofy;

- zabezpieczenie miejsca katastrofy przed zmianami, które mogą uniemożliwić przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego;

- niezwłoczne zawiadomienie właściwego organu nadzoru budowlanego, prokuratury i policji, inwestora, inspektora nadzoru inwestorskiego i projektanta oraz innych jednostek i organów, które mogą być zainteresowane przyczynami i skutkami katastrofy.

Obowiązek zabezpieczenia miejsca katastrofy nie dotyczy czynności mających na celu ratowanie życia oraz zapobiegających rozszerzaniu się skutków katastrofy. W takim przypadku właściwy podmiot zobligowany jest wyłącznie do szczegółowego opisania stanu miejsca katastrofy bezpośrednio po jej wystąpieniu oraz zmian w nim wprowadzonych. W miarę swoich możliwości zmiany te powinien udokumentować na szkicach lub fotografiach.

W przypadku katastrofy budowlanej na właściwym podmiocie (właścicielu obiektu) ciąży obowiązek: zapewnienia pomocy poszkodowanym, zapobieżenia rozprzestrzenianiu się jej skutków, a także zabezpieczenia miejsca jej wystąpienia oraz powiadomienia właściwych organów. Równocześnie jednak wszystkie te czynności powinien on wykonać tak, aby w jak najmniejszym zakresie zatrzeć ślady umożliwiające ustalenie przyczyn katastrofy.

Szukanie przyczyny

Katastrofa budowlana rodzi nie tylko obowiązki określonych podmiotów (właściciela obiektu). Obowiązki te ciążą też na właściwych organach państwowych i wiążą się z koniecznością przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego.

Postępowanie wyjaśniające ma charakter szczególny i pierwszeństwo przed ogólnymi zasadami postępowania administracyjnego, a w tym również obowiązkami dotyczącymi zawiadomienia stron o jego wszczęciu (stanowisko Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 25 października 2010 r. – II SA/Łd 531/10).

Postępowanie, które ma wyjaśnić przyczyny katastrofy, prowadzi organ nadzoru budowlanego właściwy dla miejsca wystąpienia zdarzenia. W zależności od rodzaju obiektu organem tym będzie – co do zasady – właściwy rzeczowo powiatowy lub wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego.

Zgodnie z art.77 prawa budowlanego prowadzenie postępowania wyjaśniającego może zostać również przejęte przez organy wskazane w art. 76 ust.1 pkt 2 prawa budowlanego, tj. organ nadzoru budowlanego wyższego stopnia nad organem prowadzącym postępowania na początku, a nawet główny inspektor nadzoru budowlanego. Przejęcie takie może nastąpić w przypadku katastrof o dużych rozmiarach. Oznacza ono powołanie nowej komisji do spraw ustalenia przyczyn katastrofy.

Wszczynając postępowanie wyjaśniające, właściwy organ może nakazać właścicielowi lub zarządcy zabezpieczenie miejsca katastrofy, uporządkowanie terenu lub wykonanie innych niezbędnych czynności czy robót. Nakaz wydawany jest w drodze decyzji, która podlega natychmiastowemu wykonaniu i może być ogłoszona nawet ustnie. W przypadku niewykonania lub zwłoki w wykonaniu takiej decyzji organ może zapewnić jej wykonanie przez podmiot trzeci, jednak na koszt i ryzyko podmiotu pierwotnie zobowiązanego, tj. właściciela bądź zarządcy.

Zgodnie z art. 76 ustawy Prawo budowlane istotne obowiązki w pierwszej fazie postępowania ciążą na właściwym organie nadzoru budowlanego (tj. powiatowym bądź wojewódzkim inspektorze nadzoru budowlanego). Dotyczą one:

- niezwłocznego powołania komisji w celu ustalenia przyczyn i okoliczności katastrofy oraz zakresu czynności niezbędnych do likwidacji zagrożenia bezpieczeństwa ludzi lub mienia;

- niezwłocznego zawiadomienia o katastrofie budowlanej właściwego organu nadzoru budowlanego wyższego stopnia oraz głównego inspektora nadzoru budowlanego.

Bez komisji się nie obejdzie

W skład komisji wchodzą: przedstawiciel właściwego organu jako przewodniczący, przedstawiciele: innych zainteresowanych oraz właściwych organów administracji rządowej, samorządu. Mogą w niej uczestniczyć rzeczoznawcy oraz osoby posiadające wymagane kwalifikacje zawodowe. Do udziału w czynnościach komisji wezwani mogą zostać inwestor, właściciel, zarządca, użytkownik obiektu budowlanego, projektant, osoby odpowiedzialne za wykonywanie nadzoru nad robotami.

Zakończenie prac komisji prowadzi do wydania decyzji określającej zakres i termin przeprowadzenia niezbędnych robót, w celu uporządkowania terenu katastrofy oraz zabezpieczenia obiektu na czas wykonania robót doprowadzających go do stanu właściwego.

Co więcej, organ może na koszt właściciela, inwestora lub zarządcy obiektu zlecić przygotowanie dodatkowej ekspertyzy, gdy jest to niezbędne do wydania decyzji bądź ustalenia przyczyn katastrofy. Po zakończeniu postępowania inwestor, właściciel lub zarządca obiektu budowlanego obowiązany jest do niezwłocznego podjęcia działań niezbędnych do usunięcia skutków katastrofy.

—Łukasz Bernatowicz radca prawny

—Krzysztof Gładych aplikant radcowski z Kancelarii Bernatowicz Komorniczak MazurRadcy Prawni i Doradcy Podatkowi sp.p.