24 marca 2020 r. zaczęła obowiązywać obszerna nowelizacja przepisów prawa upadłościowego (dalej: ustawa). Wejście w życie zmienionych przepisów zbiegło się w czasie z panującą w Europie pandemią COVID-19, której próby neutralizacji istotnie odbijają się na życiu gospodarczym. Przedsiębiorcy, szczególnie prowadzący własny biznes, zastanawiają się nie nad tym, czy, ale jak źle będzie. Wśród nich są przede wszystkim ci, którzy już teraz odczuwają skutki aktualnej sytuacji (np. branża turystyczna, eventowa, sportowa, usługowa, handel stacjonarny, transport). Bez wątpienia sytuacja przedsiębiorców odbije się także na konsumentach, z których wielu popadnie w tarapaty finansowe.
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na zasadnicze zmiany w prawie upadłościowym, odnoszące się m.in. do zasad i trybu oddłużania osób fizycznych. Wielu przedsiębiorców i konsumentów już w najbliższym czasie będzie zmuszonych skorzystać ze znowelizowanych rozwiązań.
Czytaj też: Kiedy sąd odmówi oddłużenia w upadłości konsumenckiej?
Ujednolicenie zasad
Nowe brzmienie art. 2 stanowi, że postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych należy prowadzić również tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym. Ustawodawca poprzez wprowadzone zmiany w ustawie doprowadził na gruncie prawa upadłościowego do ujednolicenia zasad i trybu oddłużania osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarcza? i osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej (konsumentów).
Upadłość dla konsumenta
Oddłużenie w upadłości ze swej natury przysługuje wyłącznie osobom fizycznym. Aby mogło do niego dojść, najpierw musi zostać ogłoszona upadłość. O tę niekiedy było jednak trudno. Sądy stosowały bowiem odmienną wykładnię podstaw oddalenia wniosków upadłościowych, czego źródłem było powstanie zjawiska określanego mianem „turystyki upadłościowej".
W tym zakresie, w tzw. upadłości konsumenckiej, zachodzi zasadnicza zmiana. Nowelizacja przepisów uchyla w całości treść art. 4944 ustawy, którego dotychczasowe brzmienie określało przesłanki obligatoryjnego oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.
Usunięcie podstaw oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego przez taką osobę będzie w praktyce oznaczać, że sąd ogłosi upadłość każdego z takich dłużników. Rezygnacja z konieczności badania przez sąd na etapie ogłaszania upadłości zawinienia dłużnika w doprowadzeniu lub pogłębieniu stanu niewypłacalności nie oznacza, że postępowanie wobec takiej osoby zostanie zawsze przeprowadzone. Ustawodawca pozostawił bowiem treść art. 49110, regulującą przesłanki umorzenia prowadzonego już postępowania, którą uzupełnił o dodatkową podstawę. Po nowelizacji, sąd będzie musiał umorzyć postępowanie także wtedy, gdy zostanie ujawnione, że dane podane przez dłużnika we wniosku o ogłoszenie upadłości są niezgodne z prawdą lub niezupełne. Do umorzenia postępowania jednak nie dojdzie, jeżeli niezgodność lub niezupełność nie będą istotne lub przeprowadzenie postępowania będzie uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi. Sąd nie umorzy postępowania także wtedy, gdyby umorzenie mogło skutkować pokrzywdzeniem wierzycieli.
Zasady ogłaszania upadłości (i oddalania wniosków upadłościowych) osób fizycznych będących przedsiębiorcami lub wspólnikami spółek osobowych ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem pozostają bez zmian.
Oddłużenie na nowych zasadach
Zgodnie z ustawą, osoby fizyczne, wobec których zostanie przeprowadzone postępowanie upadłościowe według przepisów ogólnych, w terminie 30 dni od dnia obwieszczenia postanowienia o zakończeniu postępowania upadłościowego będą mogły złożyć dwa rodzaje wniosków. Pierwszy to wniosek o ustalenie planu spłaty wierzycieli i umorzenie pozostałej części zobowiązań, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym (tak było również dotychczas). Drugi wniosek to wniosek o umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Upadły będzie mógł złożyć wniosek o tej treści, jeśli jego osobista sytuacja w oczywisty sposób będzie wskazywać, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli (co z kolei będzie stanowić novum w ustawie w stosunku do osób fizycznych niebędących konsumentami).
Co do drugiego z tych wniosków należy uczynić jednak dodatkowe zastrzeżenie. Mianowicie, jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat nie będzie miała charakteru trwałego, to sąd umorzy zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty pod warunkiem, że w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli. Sąd uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i jednocześnie ustali taki plan spłaty, jeżeli uzna, że ustała niezdolność upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat.
Zasady oddłużania będą takie same dla konsumentów. Jednak w ich przypadku to syndyk, po upływie terminu do zgłaszania wierzytelności i przeprowadzeniu likwidacji majątku wchodzącego w skład masy upadłości, złoży sądowi projekt planu spłaty wierzycieli wraz z uzasadnieniem. Jeżeli zaś osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób będzie wskazywać, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli albo że ta sytuacja nie ma charakteru trwałego, o takich okolicznościach poinformuje sąd.
Nadal nie dla wszystkich
Ustawodawca w dalszym ciągu piętnuje nieuczciwych dłużników, którzy nie będą mogli uzyskać oddłużenia w ramach upadłości. Zgodnie z nowymi przepisami sąd nie da szansy dłużnikowi na oddłużenie, jeżeli ustali, że:
- upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań, albo
- w okresie 10 lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań.
Oddalenie wniosku lub jego nieuwzględnienie nie nastąpi jednak po stwierdzeniu tych przesłanek, jeżeli będzie to uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.
Zmiany dotyczą także warunków uzyskania oddłużenia. Wprowadzone zostaną zróżnicowane okresy planów spłat wierzycieli, zależne od tego, ile długów udało się spłacić dłużnikowi w toku postępowania (do 36 miesięcy, do 24 miesięcy, do 12 miesięcy) albo od tego, czy dłużnikowi można przypisać zawinienie. Ustawodawca utrzymał także katalog długów, które nie będą podlegały umorzeniu (art. 370f ust. 2, art. 49121 ust. 2).
Zdaniem autora
Artur Przestrzelski, adwokat, starszy prawnik z Kancelarii Prawnej Gajewski Trawczyńska i Wspólnicy z Olsztyna
Wielotygodniowe przestoje i widmo recesji gospodarczej związanej z panującą w Europie i na świecie pandemią wskazuje na to, że osoby fizyczne, niezależnie od tego, czy prowadzą działalność gospodarczą, czy też nie, będą często zmuszone do ogłoszenia swojej upadłości. Sądy w związku ze zmianą przepisów przygotowywały się na znaczny wzrost upadłości konsumenckiej, ale nie tej związanej z profesjonalnym obrotem gospodarczym. Należy także mieć na uwadze, że aktualne przestoje w pracy dotyczą także sądów. Zachodzi zatem duże prawdopodobieństwo, że po ponownym ruszeniu „machiny" sądowniczej, wydziały gospodarcze zostaną zasypane sprawami upadłościowymi (i restrukturyzacyjnymi). Zbiegnie się to z tysiącami nieuregulowanych zobowiązań, co w konsekwencji wywoła lawinowy wpływ spraw o zapłatę – przede wszystkim do wydziałów gospodarczych.
Uzasadnione są zatem spore obawy dotyczące tego, że cel ustawy, jakim bez wątpienia było usprawnienie modelu upadłości, zaniknie w realiach nowej rzeczywistości gospodarczej, na którą nikt nie zdążył się przygotować. Potrzebne są więc nie tylko nowe rozwiązania systemowe, które powinny odpowiedzieć potrzebom obrotu gospodarczego, ale także rozwiązania prawne skierowane bezpośrednio do jego uczestników stojących przed obliczem własnej upadłości.