Auto wspólne, a jest egzekucja - wyrok NSA o zastawie skarbowym

Instytucje finansowe, zwłaszcza banki, chętnie pożyczają nam pieniądze na wszelkie dobra. Zarabiają na tym, ale i dbają o swoje interesy na wypadek niewypłacalności dłużnika, stosując różnego rodzaju zabezpieczenia. Nawet jednak najlepsze zabezpieczenie może nie wystarczyć, gdy klient zalega też państwu i do akcji wkracza skarbówka. Potwierdził to ostatnio Naczelny Sąd Administracyjny.

Czytaj też:

Rejestr Zastawów Skarbowych będzie prowadzony w Szczecinie

Zastaw skarbowy na samochodzie

Samochód na kredyt

Sprawy dotyczyły jednego z banków, który spierał się z fiskusem o dwa wpisy zastawów skarbowych na udziałach w prawie własności aut. Samochody zostały kupione na kredyt. Zabezpieczeniem kredytów była umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie. Na podstawie takiej umowy bank stawał się współwłaścicielem pojazdu (udział w prawie własności w części 49/100).

W obu przypadkach bank wszczął alarm, gdy okazało się, że na pozostałej części fiskus ustanowił zastaw skarbowy. Wnioskodawcą był ZUS, któremu zalegali kredytobiorcy – współwłaściciele aut. Bank domagał się wykreślenia zastawów skarbowych. Tłumaczył, że auta są już w całości jego własnością, bo klienci przestali spłacać zaciągnięte na nie kredyty. W związku z wypowiedzeniem klientom umów udziały przypadające na kredytobiorców przeszły na bank.

Fiskus odmówił wykreślenia zastawów skarbowych. Tłumaczył, że w momencie ich ustanowienia klienci banku, a dłużnicy ZUS, byli właścicielami praw majątkowych. Urzędnicy przypomnieli, że wykreślenie wpisu z rejestru zastawów skarbowych następuje wtedy, gdy w dniu jego ustanowienia rzecz lub prawo obciążone zastawem nie stanowiły własności podatnika, płatnika, inkasenta, następcy lub osoby trzeciej odpowiadającej za zaległości podatkowe. W ocenie fiskusa we współwłasności ułamkowej (odmiennie niż we współwłasności łącznej) można określić liczbę udziałów każdego współwłaściciela. A to umożliwia obciążenie udziału we współwłasności rzeczy ruchomej przypadającej na zobowiązanego podatnika. Zastaw skarbowy jest skuteczny wobec każdorazowego właściciela przedmiotu zastawu.

Bank nie dawał za wygraną. W skargach do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu przekonywał, że wśród praw, które mogą być przedmiotem zastawu na prawach, nie wymienia się udziału w prawie własności rzeczy ruchomej.

Ta argumentacja przekonała poznański WSA. Zgodził się z bankiem, że zastaw skarbowy nie może być ustanowiony na rzeczach ruchomych lub zbywalnych prawach majątkowych, stanowiących współwłasność w częściach ułamkowych. W ocenie WSA art. 41 § 1 ordynacji podatkowej wyraźnie pomija współwłasność w częściach ułamkowych, a wskazuje jedynie na własność i współwłasność łączną podatnika i jego małżonka.

Spór trafił na wokandę NSA. I tu szala zwycięstwa przechyliła się na stronę urzędników skarbówki. Zdaniem NSA już z samej wykładni językowej da się wyprowadzić wniosek, że zastaw skarbowy można ustanowić na ułamkowej części własności rzeczy ruchomej.

Rację ma fiskus

NSA nie miał wątpliwości, że z zastawu na ułamkowej części własności rzeczy ruchomej można przeprowadzić egzekucję. Jak tłumaczył sędzia sprawozdawca Cezary Koziński, w doktrynie przyjmuje się, że dopuszczalne jest dokonanie zastawu na udziale we współwłasności rzeczy ruchomej. Odesłanie z art. 41 § 1 o.p., dotyczące współwłasności łącznej odnosi się jedynie do współwłasności małżeńskiej. Wyroki są prawomocne.

sygnatura akt: II FSK 1664/16 II FSK 55/18

Opinia

Krzysztof J. Musiał, doradca podatkowy, partner w kancelarii Musiał i Partnerzy

Biorąc pod uwagę wyłącznie treść przepisów, wyroki NSA należy uznać za zgodne z prawem podatkowym. Trzeba sobie jednak postawić pytanie, czy w świetle zasad związanych z pewnością prawa własności i konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego możemy wysnuć taki sam wniosek. Wydaje się, że prawodawcy nie starczyło wyobraźni, aby precyzyjnie określić granicę dla fiskusa w miejscu, w którym wyważone byłyby interesy państwa i obywatela. Wyroki będą brzemienne w skutki społeczne, związane z pewnością obrotu w przypadku zakupów na raty rzeczy mogących być przedmiotem zastawu skarbowego. Można się spodziewać, że banki podejmą działania stabilizujące ich kredyty, co odbije się na kredytobiorcach zarówno co do ceny tychże, jak i ich dostępności. NSA miał dwie możliwości interpretacyjne: szeroką, uwzględniająca skutki orzeczenia, i wąską, uwzględniającą wyłącznie treść przepisów. Wybrał tę drugą.