Celem badania sprawozdania finansowego jest wyrażenie opinii, czy sprawozdanie to jest zgodne z przyjętymi zasadami (polityką) rachunkowości oraz czy rzetelnie i jasno przedstawia, we wszystkich istotnych aspektach, sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy badanej jednostki. W procesie badania biegły rewident musi określić odpowiednie obszary sprawozdania, które będą podlegać szczegółowemu badaniu, jak również wskazać wielkość prób, dzięki którym zbierane będą dowody z badania.

Biegły, kierując się profesjonalnym osądem, określa istotne wartości dla sprawozdania finansowego. Za istotną można uznać wartość, której nieuwzględnienie doprowadziłoby do zniekształcenia informacji zawartej w sprawozdaniu finansowym. Na etapie planowania badania biegły wstępnie szacuje i ocenia, jaki poziom zniekształceń jest istotny. Tak sformułowany wstępny szacunek określa się mianem istotności.

Tak jak nie ma dwóch identycznych przedsiębiorstw o takich samych wynikach, tak nie istnieje katalog określający wartości istotności dla poszczególnych spółek. To biegły rewident, kierując się profesjonalnym osądem, determinuje wartość progu istotności, która ma później duże znaczenie w procesie całego procesu badania. Wielkość istotna z punktu widzenia jednego przedsiębiorstwa może nie mieć znaczenia dla sprawozdania finansowego innej firmy. Istotność wylicza się najczęściej na podstawie określonego procentu wielkości wybranej spośród danych finansowych, np.:

- przychodów ze sprzedaży,

- wyniku brutto,

- wyniku netto,

- sumy aktywów,

- aktywów netto.

„Istotność może wyrażać zarówno cechy ilościowe badanych wielkości, mierzone np. relacją do sumy bilansowej, sumy przychodów, kapitału własnego i odnosić się do sprawozdania finansowego jako całości bądź jego poszczególnych pozycji lub ich grup, jak i określone cechy jakościowe, np. dowodów i zapisów księgowych, przestrzegania obowiązujących jednostkę norm ostrożnościowych. Celowe jest nie tylko określanie istotności dla sprawozdania finansowego jako całości, ale i dla poszczególnych sald, grup operacji gospodarczych i innych ujawnionych informacji; ze względu na ich cechy i znaczenie, przepisy prawa itp., poziom ich istotności może być zróżnicowany" (§ 34 KSRF nr 1). Nie istnieje zatem jeden obiektywny i najlepszy sposób ustalania istotności. Można by się pokusić o sformalizowanie pewnych ram dotyczących określania istotności, jednak dalsze rozważania prowadzą do wniosku, że to bezcelowe. Złożoność życia gospodarczego sprowadza się do tego, że każdy biznes jest unikatowy. A usługa badania sprawozdania finansowego powinna być szyta na miarę.

Uwaga! Raz wyliczona istotność może zostać ponownie skalkulowana, jeśli tylko zajdzie taka potrzeba. Może się bowiem okazać, że na etapie planowania biegły nie posiadał jeszcze ważnej informacji, a późniejsza wiedza daje podstawy do innego postrzegania ryzyka i konieczności rewidowania osądów.

Jak już wspomniano, istotność ma znaczenie w całym procesie badania sprawozdania, np. przy:

a. określeniu i ocenie ryzyka istotnego zniekształcenia,

b. określeniu charakteru i zakresu procedur audytowych w celu uzyskania odpowiednich dowodów z badania,

c. ocenie zebranych dowodów – czy wskazują, że możemy mieć do czynienia z istotnym zniekształceniem danych zawartych w sprawozdaniu finansowym,

d. formułowaniu opinii o sprawozdaniu finansowym.

Badanie sprawozdania nie jest procesem badania pełnego. Polega ono na pracy na odpowiednio dobranych próbach i zdobywaniu odpowiednich i wystarczających dowodów badania. Dobranie właściwego poziomu istotności powinno gwarantować, że procedury badania skupią się na wykryciu zniekształceń, które mogłyby okazać się istotne, czy to indywidualnie, czy też łącznie. Biegły w swojej opinii używa przecież określenia „we wszystkich istotnych aspektach".

Badanie sprawozdania finansowego opiera się na próbie. Od poziomu istotności zależy również, jakie niewprowadzone korekty może zaakceptować biegły rewident, aby mimo ich niewprowadzenia sprawozdanie otrzymało opinię bez zastrzeżeń i było uznane za rzetelne i prawidłowe.

Michał Anioł, menedżer w dziale rewizji finansowej BDO, biuro w Poznaniu

Obiektywizm to podstawa

Określenia istotności przy badaniu sprawozdania finansowego nie można utożsamiać z samym procesem planowania badania. Dobre zaplanowanie prac audytorskich to oczywiście ważny element, z którym związane jest również determinowanie istotności. Jednak audyt sprawozdania dostarcza tak wielu informacji, że w trakcie badania biegły może pozyskać nowe dane, które będą skutkować koniecznością zrewidowania jego początkowych poglądów. Takiej zmiany istotności nie należy kojarzyć z błędem, lecz z obiektywnością, sceptycyzmem i profesjonalnym osądem, które to cechy powinny być nieodzownym elementem każdego audytu.