Kiedy zdanie prezesa ZUS jest ostateczne

W sprawach indywidualnych ZUS wydaje decyzje dotyczące m.in.:

- ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych,

- wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Tak stanowi art. 83 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 121 ze zm.; dalej: ustawa o sus).

Sprawy związane ze świadczeniami emerytalno-rentowymi rozpatrują okręgowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych. Natomiast odwołania dotyczące np. zasiłku chorobowego, wyrównawczego, macierzyńskiego, opiekuńczego, pogrzebowego i rodzinnego, świadczenia rehabilitacyjnego, świadczenia wypadkowego lub odszkodowania z tytułu choroby zawodowej rozpatrują rejonowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych.

Miesiąc na sprzeciw

Od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach kodeksu postępowania cywilnego. Odwołanie wnosi się na piśmie, za pośrednictwem organu rentowego, który wydał decyzję, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji. Odwołanie do sądu przysługuje też, gdy ZUS nie wydał decyzji w ciągu dwóch miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie lub inne roszczenia.

W podanym terminie odwołanie można wnieść też w formie ustnej do protokołu sporządzonego przez organ, który wydał zaskarżaną decyzję. Wnioskodawca wskazuje wtedy zaskarżaną decyzję, uzasadnia zarzuty i wnioski. Odwołanie podpisuje wnoszący wniosek albo jego przedstawiciel ustawowy lub pełnomocnik.

Jeżeli ZUS uzna odwołanie za słuszne, zmienia lub uchyla decyzję niezwłocznie, nie później niż w ciągu 30 dni od dnia wniesienia odwołania. W tym wypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu.

Do sądu

Gdy jednak ZUS nie uwzględni odwołania w całości lub w części, przekazuje je niezwłocznie właściwemu sądowi z uzasadnieniem, nie później niż w terminie 30 dni od wniesienia odwołania. Do rozpatrzenia odwołania od decyzji w sprawie emerytury lub renty właściwy jest sąd okręgowy – sąd pracy i ubezpieczeń społecznych, jako sąd pierwszej instancji.

Odwołanie wniesione po upływie terminu sąd odrzuci, chyba że przekroczenie nie jest nadmierne i odwołujący się nie miał na nie wpływu. Jeżeli w ciągu dwóch miesięcy od zgłoszenia wniosku ZUS nie wydał decyzji, odwołanie można wnieść w każdym czasie po upływie tego terminu.

W postępowaniu sądowym dopuszczalne jest przeprowadzenie wszelkich dowodów, aby wykazać okoliczności wpływające na prawo do świadczenia. Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy pracodawca wystawił świadectwo pracy, a ZUS kwestionuje jego treść, jak i tej, gdy taki dokument z żadnych przyczyn nie może być sporządzony. Sąd ma bowiem obowiązek rozważyć na nowo cały zebrany w sprawie materiał oraz prawo do jego własnej oceny (art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. prawomocny wyrok sądu wiąże zarówno strony i sąd, który go wydał, jak i inne sądy oraz organy państwowe, w tym ZUS.

Kiedy bez odwołania

Odwołanie do sądu pracy nie przysługuje od decyzji ZUS:

- przyznającej świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji odmawiającej przyznania takiego świadczenia,

- w sprawach o umorzenie należności ze składek na ubezpieczenia społeczne.

Strona ma prawo wnieść wniosek do prezesa ZUS o ponowne rozpatrzenie sprawy, na zasadach dotyczących decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra. Do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji, określone w kodeksie postępowania administracyjnego.

W drodze wyjątku

W myśl art. 83 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 748 ze zm.; dalej: ustawa emerytalna) ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, prezes ZUS może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń z ustawy.

Przyznanie świadczenia w drodze wyjątku jest dopuszczalne, pod warunkiem że wnioskodawca:

- jest lub był osobą ubezpieczoną w rozumieniu art. 4 pkt 13 ustawy emerytalnej lub jest członkiem rodziny pozostałym po ubezpieczonym,

- nie spełnia warunków do uzyskania świadczenia w trybie zwykłym wskutek szczególnych okoliczności,

- nie może podjąć pracy lub innej działalności objętej ubezpieczeniami społecznymi ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek,

- nie ma niezbędnych środków utrzymania.

Warunki określone w tym przepisie trzeba spełnić łącznie, a brak nawet jednego z nich wyklucza możliwość przyznania świadczenia w drodze wyjątku.

Rozpatrzenie wniosku o takie świadczenie następuje dopiero po ostatecznym rozstrzygnięciu sprawy przez ZUS lub sąd w zakresie ustalenia uprawnień do świadczenia w trybie zwykłym.

Spłata na raty

Natomiast w myśl art. 84 ust. 8 ustawy o sus ZUS może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin ich płatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli:

- zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności lub

- kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

W obu tych przypadkach, jeżeli wnioskodawca nie jest zadowolony z wydanej decyzji, może jedynie wnieść wniosek do prezesa ZUS o ponowne rozpatrzenie sprawy w ciągu 14 dni od dostarczenia decyzji. Ostateczną decyzję prezesa ZUS wnioskodawca może zaskarżyć do wojewódzkiego sądu administracyjnego za pośrednictwem prezesa ZUS w ciągu 30 dni od doręczenia decyzji. Od wyroku WSA przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

—Zygmunt Łobejko

Co w piśmie

Odwołanie powinno zawierać:

- oznaczenie zaskarżonej decyzji,

- przedstawienie i zwięzłe uzasadnienie zarzutów i wniosków,

- podpis ubezpieczonego albo jego przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika.

Tani spór

Postępowanie przed sądem pracy jest bezpłatne dla zainteresowanego, a wszelkie wydatki związane z postępowaniem w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ponosi Skarb Państwa.