Prawo unijne określa zasady przy ustalaniu ustawodawstwa właściwego w zakresie zabezpieczenia społecznego. Chodzi o wskazanie państwa, w którym powinien być ubezpieczony pracownik przemieszczający się po Unii Europejskiej w związku z wykonywaną pracą. Regulacje te stosuje się też w Norwegii, Islandii, Liechtensteinie i Szwajcarii.
Miejsce wykonywania pracy
Co do zasady ubezpieczony podlega ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Dla pracowników jest to państwo, w którym wykonują pracę.
Przykład
Pracownika, którego stałe miejsce zamieszkania znajduje się w Polsce, zatrudnia polska firma farmaceutyczna. Obowiązki na jej rzecz pracownik świadczy w Finlandii. Podlega w związku z tym ubezpieczeniom społecznym w Finlandii.
Ważne warunki
Jeżeli polskie przedsiębiorstwo realizuje kontrakty także w innych państwach członkowskich UE, z reguły deleguje tam swoich pracowników. W którym państwie delegowani powinni być ubezpieczeni – w wysyłającym (Polska) czy tam, gdzie czasowo pracują?
Prawo wspólnotowe dopuszcza możliwość ubezpieczania delegowanego pracownika w polskim systemie ubezpieczeń. Jeżeli polska firma wysyła pracownika do innego państwa UE do wykonywania pracy w imieniu tego przedsiębiorstwa, nadal podlega on ubezpieczeniom w Polsce, jeśli:
- przewidywana praca za granicą nie przekracza 24 miesięcy,
- nie został delegowany po to, aby zastąpić inną delegowaną osobę.
Ponadto szczególne wymagania dotyczą delegującej firmy. Ma ona prowadzić znaczną część działalności w państwie, w którym jest jej siedziba. Spełnienie tego warunku sprawdza się przez wiele obiektywnych kryteriów, z których szczególnie istotne są:
- państwo, w którym delegujące przedsiębiorstwo ma swoją zarejestrowaną siedzibę i administrację,
- liczba personelu pracującego w Polsce i za granicą – obecność wyłącznie personelu administracyjnego w państwie delegującym wyklucza zastosowanie przepisów o delegowaniu,
- państwo, w którym są rekrutowani pracownicy,
- państwo, gdzie zawiera się większość umów z klientami, kontrahentami,
- liczba umów aktualnie realizowanych w Polsce i za granicą,
- obroty osiągane przez delegującą firmę w państwie delegującym i w państwie zatrudnienia w odpowiednio typowym okresie; obrót wynoszący około 25 proc. całkowitego obrotu w państwie delegującym może wystarczyć, ale przypadki, w których obrót jest niższy niż 25 proc., wymagają pogłębionej analizy,
- okres, przez jaki siedziba przedsiębiorstwa istnieje w delegującym państwie członkowskim.
Przepisy narzucają też, aby w trakcie delegowania między pracownikiem a wysyłającą firmą istniał bezpośredni związek. Przy jego ustaleniu uwzględnia się m.in. odpowiedzialność za rekrutację, umowę o pracę, wynagrodzenie (niezależnie od ewentualnych umów między pracodawcą w państwie wysyłającym a przedsiębiorstwem w państwie zatrudnienia dotyczących wynagradzania pracowników) i zwalnianie oraz prawo do określania charakteru pracy.
Pracodawca nie skorzysta więc z przepisów o delegowaniu, gdy ten bezpośredni związek zostanie naruszony.
Przykład
Warszawskie przedsiębiorstwo deleguje pracownika na 18 miesięcy do Niemiec, bo tam realizuje kontrakt na budowę hotelu. Podczas pracy w Niemczech pracownik może być ubezpieczony w Polsce, jeśli są spełnione podane warunki.
Przykład
Firma telekomunikacyjna z Gdańska wysyła pracownika do Danii na 12 miesięcy. Podczas pracy w Danii u polskiego pracodawcy wysłany pracownik będzie korzystał z urlopu bezpłatnego. Podpisze natomiast umowę o pracę z przyjmującą duńską firmą. W takiej sytuacji nie może być ubezpieczony w Polsce i podlega ubezpieczeniom w Danii.
Zaangażowany zadaniowo
Ten, kto został zatrudniony przez polskie przedsiębiorstwo w celu delegowania do pracy w innym państwie UE, podczas tej pracy też może mieć ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne w Polsce. Taki pracownik musi jednak podlegać polskiemu ustawodawstwu przez co najmniej miesiąc bezpośrednio przed wysłaniem za granicę. Zapewnia to:
- podleganie ubezpieczeniom ze stosunku pracy albo prowadzenia pozarolniczej działalności,
- podleganie ubezpieczeniom w KRUS,
- posiadanie statusu osoby bezrobotnej z prawem lub bez prawa do zasiłku,
- podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu jako członek rodziny.
Ponad dwa lata
Jeżeli delegowany pracuje poza krajem już 24 miesiące, a zachodzi potrzeba, aby przedłużyć ten okres (albo z góry wiadomo, że takie zatrudnienie przekroczy 24 miesiące), także dopuszcza się zastosowanie polskiego ustawodawstwa. Należy wtedy wystąpić z wnioskiem o zawarcie porozumienia wyjątkowego do oddziału ZUS w Kielcach, Wydział Ubezpieczeń i Składek 1, ul. Piotrkowska 27, 25-510 Kielce. Jeżeli instytucja zagraniczna zgodzi się na zastosowanie naszego ustawodawstwa, pracownik w dalszym ciągu będzie podlegał ubezpieczeniom w Polsce.
—oprac. pracownicy ZUS
Podstawa prawna: art. 12 ust. 1, art. 16 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (DzUrz UE L 166, str. 1 ze zm.)
Podstawa prawna: art. 14 ust. 1 i 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (DzUrz UE L 284, str. 1, ze zm.)
Podstawa prawna: decyzja nr A2 z 12 czerwca 2009 r. dotycząca wykładni art. 12 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie ustawodawstwa mającego zastosowanie do pracowników delegowanych i osób wykonujących pracę na własny rachunek, tymczasowo pracujących poza państwem właściwym (DzUrz UE C 106 z 24 kwietnia 2010 r. str. 5)
