Tak stanowi art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2014 r., poz. 159, dalej ustawa zasiłkowa). Zatem ten, kto korzysta ze zwolnienia lekarskiego stwierdzającego jego niezdolność do pracy, nie może w tym czasie wykonywać żadnej aktywności zarobkowej. Należy przez to rozumieć wszelką pracę mającą przynieść zarobek (dochód) wykonywaną na każdej podstawie prawnej, bez względu na wymiar czasu tej pracy i jej charakter. Podobnie uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 5 kwietnia 2005 r. (I UK 370/04). Stwierdził, że pracą zarobkową, której wykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego, jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza działalność gospodarcza, choćby nawet polegająca na czynnościach nieobciążających w istotny sposób organizmu przedsiębiorcy i zarazem etatowca pozostającego na zwolnieniu lekarskim.
Nalot z ZUS
Aby sprawdzić wykorzystywanie zwolnień lekarskich, ZUS wysyła swoich pracowników na kontrolę do przebywających na nich osób. W myśl bowiem art. 68 ust. 1 ustawy zasiłkowej ZUS oraz płatnicy składek, o których mowa w art. 61 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, mogą kontrolować ubezpieczonych. Dotyczy to prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem oraz formalnego sprawdzania zaświadczeń lekarskich. Jeśli w trakcie kontroli okaże się, że korzystający ze zwolnienia chorobowego pracuje lub wykorzystuje je niezgodnie z jego celem, badający sporządzają protokół. Podają w nim, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia. Następnie protokół ten przedstawiają osobie kontrolowanej, aby wniosła do niego swoje uwagi. Kontrolerzy ZUS zwykle sprawdzają, czy pracownik jest w domu czy przebywa w siedzibie pracodawcy. Gdy tam go zastaną, na ogół uznają, że pracuje zarobkowo.
Gdy sprawdzający stwierdzą, że pracownik nadal wykonuje czynności związane z pracą, mimo że korzysta ze zwolnienia, właściwy oddział ZUS decyduje o pozbawieniu tej osoby zasiłku chorobowego za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim. Bez znaczenia jest przy tym, w którym dniu stwierdzono pracę, a więc czy będzie to na początku okresu objętego zwolnieniem lekarskim czy np. w przedostatnim jego dniu. Zawsze bowiem utrata zasiłku chorobowego obejmuje cały okres zwolnienia. Bez znaczenia jest także to, czy aktywność pracownika trwała kilka dni czy godzinę. Nieistotne jest również, czy pracownik w tym czasie był faktycznie chory i zasadnie otrzymał zwolnienie. Do utraty zasiłku chorobowego wystarczy bowiem to, że w czasie orzeczonej niezdolności do pracy wykonuje jakąkolwiek pracę zarobkową, niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia. Tak też wskazał SN w wyroku z 6 lutego 2008 r. (II UK 10/07).
Wbrew celowi
Pracownik traci też prawo do zasiłku, gdy wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem. To alternatywna przesłanka utraty prawa do zasiłku w stosunku do wykonywania pracy zarobkowej. Aby utracić świadczenie, wystarczy, że ZUS stwierdzi choćby jedną z tych okoliczności. Za wykorzystanie zwolnienia niezgodnie z jego celem uważa się nieprzestrzeganie wskazań lekarskich. Dotyczy to np. nakazu leżenia w łóżku, zakazu wykonywania różnych prac domowych czy pracy w gospodarstwie rolnym itp. Pracownik nie powinien np. dźwigać ciężarów, pomagając przy przeprowadzce lub budowie domu, gdy ma chory kręgosłup lub serce, ani uprawiać sportów wymagających dużego wysiłku niewskazanych w jego stanie. Postępowanie takie przeczy celowi, w jakim udzielono zwolnienia. A jest nim podjęcie przez etatowca koniecznego leczenia i wypoczynku prowadzącego do odzyskania zdolności do pracy.
Wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie od pracy wykorzystywane było niezgodnie z jego celem, rozstrzyga właściwy oddział ZUS. W miarę potrzeby może zasięgnąć opinii lekarza leczącego.
Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach
Sąd zweryfikuje
Pracownik, wobec którego ZUS wydał decyzję o pozbawieniu zasiłku chorobowego za okres zwolnienia lekarskiego, może odwołać się od tej decyzji do właściwego sądu rejonowego. O prawie do odwołania się powinien być pouczony w decyzji ZUS. Odwołanie to wnosi się za pośrednictwem oddziału ZUS, który wydał zaskarżoną decyzję. Należy w nim podać zarzuty wobec decyzji. Pracownik określa więc, co kwestionuje w ustaleniach ZUS. Może także wskazać wnioski dowodowe mające wykazywać wadliwość zaskarżonej decyzji (np. domagać się przesłuchania świadków zaprzeczających świadczeniu pracy).
Sprawa toczy się przed sądem w trybie procesu, którego równorzędnymi stronami są pracownik i ZUS. Umożliwia to pracownikowi wykazanie, że wbrew twierdzeniom ZUS nie pracował zarobkowo ani nie wykorzystywał zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego przeznaczeniem. Przykładowo, udowadnia, że zjawił się w pracy tylko po to, aby zabrać dokumenty czy potwierdzić fakt ubezpieczenia, czego zażądano od niego w przychodni lekarskiej lub szpitalu.
