Członkowie zarządu spółki z o.o. odpowiadają w sposób solidarny za niezapłacone przez spółkę składki społeczne. Ich obciążenie wynika z art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1442 ze zm.), który odsyła do art. 116 ordynacji podatkowej (DzU z 2012 r., poz. 749 ze zm.). Za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki w całości lub w części była bezskuteczna, a członek zarządu:

- nie wykazał, że:

– we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo

– niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez jego winy,

- nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Po postępowaniu

Bezskuteczność egzekucji w rozumieniu art. 116 § 1 ordynacji podatkowej oznacza, że w wyniku wszczęcia i przeprowadzenia przez organ egzekucji skierowanej do majątku spółki nie doszło do przymusowego zaspokojenia należności ze składek. Dopiero po tym można przenieść odpowiedzialność na zarząd spółki. Ciężar dowodu wykazania tej okoliczności egzekucji spoczywa na ZUS dochodzącym składek. Przy czym, jak wynika z uchwały Sądu Najwyższego z 13 maja 2009 r. (I UZP 4/09), bezskuteczność egzekucji z majątku spółki z o.o. można stwierdzić wyłącznie w postępowaniu w sprawie egzekucji należności ze składek społecznych, poprzedzającym wydanie decyzji o odpowiedzialności członka zarządu spółki za te należności. SN zaakcentował, że bezskuteczność egzekucji z majątku spółki musi być stwierdzona w postępowaniu egzekucyjnym. Uznał bowiem, że bezskuteczność egzekucji w rozumieniu art. 116 ordynacji podatkowej wiąże się z brakiem możliwości przymusowego zaspokojenia wierzyciela przez wszczęcie i przeprowadzenie przez właściwy organ egzekucji skierowanej do majątku spółki. ZUS nie może zatem przenosić odpowiedzialności na członków zarządu bez uprzedniego prowadzenia wobec spółki postępowania egzekucyjnego lub upadłościowego, w którym stwierdzono, że nie da rady wyegzekwować dochodzonych należności. To warunek konieczny do powstania odpowiedzialności członków zarządu.

Bez wątpliwości

Orzecznictwo SN jednolicie przyjmuje, że bezskuteczność egzekucji można wykazać zarówno na podstawie postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego, jak i w inny sposób, który nie podaje w wątpliwość oceny, że środki majątkowe podmiotu, który wszczął procedurę upadłościową, nie wystarczą na zaspokojenie istotnej części jego długów (wyrok SN z 5 czerwca 2014 r., I UK 437/13). Bezskuteczność ta występuje więc także, gdy wierzyciel dysponuje postanowieniem o umorzeniu postępowania upadłościowego czy odmowie jego wszczęcia. Na bezskuteczność egzekucji mogą wskazywać też inne działania organu egzekucyjnego, niekoniecznie zakończone postanowieniem o umorzeniu postępowania. Nie mogą one jednak pozostawiać żadnych wątpliwości co do tego, że egzekwowana wierzytelność nie będzie zaspokojona z jakiejkolwiek części majątku spółki. Bezskuteczność egzekucji jest stanem obiektywnym, a przyczyny, które doprowadziły do jego powstania, są bez znaczenia dla stwierdzenia jego zaistnienia. Natomiast decyzja ZUS wydana bez uprzedniego stwierdzenia bezskuteczności egzekucji w toku postępowania egzekucyjnego narusza art. 116 § 1 ordynacji i nie może stanowić podstawy odpowiedzialności członka zarządu. Zwracał na to uwagę Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 21 stycznia 2014 r. (III AUa 642/13).

Wobec całego majątku

Ryszard Sadlik, sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach

Warunkiem odpowiedzialności prezesa jest bezskuteczność egzekucji wobec całego majątku spółki. Nie można zatem przyjmować, że nieudana egzekucja tylko z części majątku (np. z rachunku bankowego) lub przeprowadzona za pomocą tylko jednego ze sposobów wystarczy do przyjęcia bezskuteczności egzekucji jako przesłanki odpowiedzialności z art. 116 § 1 ordynacji. Podobnie wskazał SN w wyroku z 11 maja 2006 r. (I UK 271/05). Stwierdził, że egzekucja tylko z części majątku lub przeprowadzona z wykorzystaniem tylko jednego sposobu nie uzasadnia przyjęcia bezskuteczności egzekucji jako przesłanki odpowiedzialności członka zarządu spółki handlowej za dług tej spółki jako płatnika składek społecznych. Aby więc obciążyć prezesa odpowiedzialnością za nieuiszczone składki, ZUS ma sprecyzować, do jakich składników majątku skierowano egzekucję i jaki był jej skutek wobec skonkretyzowanego mienia spółki.