Żołnierze zawodowi oraz funkcjonariusze służb mundurowych do podstawy wymiaru emerytury mogą wskazać uposażenia z kolejnych dziesięciu lat z całego okresu służby.
W odczuciu osób podlegających powszechnemu ubezpieczeniu społecznemu stawia to mundurowych na uprzywilejowanej pozycji. Osoby cywilne mogą bowiem wybrać wariant obliczenia ich świadczeń z wynagrodzeń z kolejnych dziesięciu lat kalendarzowych, ale wybranych tylko z ostatnich 20 lat poprzedzających rok, w którym zgłaszają wniosek o emeryturę lub rentę.
Było, minęło
Przez kilkadziesiąt powojennych lat ZUS obliczał podstawę wymiaru powszechnej emerytury lub renty, biorąc pod uwagę zarobki z:
- ostatnich 12 miesięcy zatrudnienia albo
- kolejnych 24 miesięcy pracy dowolnie wybranych z ostatnich 12 lat zatrudnienia.
Jednak przepisy ustawy z 17 października 1991 r. sukcesywnie wydłużały ten okres. To, z ilu lat należało wskazać zarobki do ustalenia emerytury lub renty, zależało od daty złożenia wniosku o świadczenie. Gdy został zgłoszony:
- do końca 1992 r. – podstawę wymiaru świadczenia ZUS liczył z wynagrodzeń z trzech kolejnych lat z ostatnich 12 lat kalendarzowych,
- do końca 1993 r. – wybrać należało zarobki z następujących po sobie czterech lat z ostatniego 13-lecia.
I tak kolejno dodawano rok aż do 1998 r. włącznie. Począwszy od wniosków o emeryturę liczoną na starych zasadach składanych po
31 grudnia 1998 r., do ustalenia podstawy jej wymiaru należy wskazać wynagrodzenia z dziesięciu lat kalendarzowych z ostatniego 20-lecia. Przy czym okres „ostatnich lat kalendarzowych” zawsze liczony był wstecz od roku, w którym zainteresowany składał wniosek o świadczenie.
Drugim wariantem obliczeń, z którego może skorzystać wnioskodawca, jest wskazanie zarobków z 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem ubiegania się o emeryturę lub rentę. Przy czym chodzi o cały przebieg pracy zawodowej. Nie muszą to być zarobki z kolejnych lat.
Mówienie w kontekście liczenia wysokości świadczenia o zarobkach jest pewnym uproszczeniem. Nie chodzi bowiem o wynagrodzenie, ale o podstawę wymiaru składek. Jeżeli nie można ustalić wysokości tej podstawy, a pewne jest, że stosunek pracy trwał, ZUS przyjmuje, że jest to kwota obowiązującego w danym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników (ale proporcjonalnie do okresu objęcia ubezpieczeniami i wymiaru czasu pracy).
Starając się o emeryturę czy rentę, większość osób ma wątpliwości, który sposób ustalenia podstawy wymiaru świadczenia jest najkorzystniejszy (czy z dziesięciu kolejnych, i z którego 20-lecia, czy też z dowolnych 20 lat). W takiej sytuacji nie trzeba liczyć na łut szczęścia i własne obliczenia. Do podania można dołączyć posiadaną dokumentację poświadczającą wszystkie zarobki, a w części wniosku dotyczącej ustalania podstawy wymiaru wskazać, aby ZUS wybrał najkorzystniejszy wariant.
Suma kilku elementów
Ustalając podstawę tzw. starej emerytury powszechnej, ZUS kolejno:
1. Sumuje kwoty podstaw wymiaru składek i tych nieoskładkowanych, ale uwzględnianych w obliczeniach (np. zasiłku chorobowego) w obrębie każdego z wybranych lat kalendarzowych.
2. Oblicza stosunek każdej z tych sum do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy; wyraża go w procentach z zaokrągleniem do setnych jego części.
3. Wyciąga średnią arytmetyczną tych procentów – wynik stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury (nie może być wyższy niż 250 proc.).
4. Mnoży przez ten wskaźnik kwotę bazową obowiązującą w miesiącu zgłoszenia wniosku o przyznanie świadczenia albo w dniu powstania prawa do emerytury – jeżeli ta data jest późniejsza.
Kwota bazowa to 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, określone w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Ustala się ją co roku. Obowiązuje od 1 marca danego roku do końca lutego następnego roku kalendarzowego. Od 1 marca 2012 r. do 28 lutego 2013 r. jest to 2974,69 zł.
Mechanizm po zmianie
Aby przejść na emeryturę, żołnierz zawodowy oraz funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej lub Służby Więziennej musi – niezależnie od wieku – przepracować 15 lat. Otrzymuje wówczas emeryturę w wysokości 40 proc. ostatniego uposażenia. Maksymalny poziom świadczenia nie może przekraczać 75 proc. ostatniej pensji.
Po zmianie żołnierze zawodowi i funkcjonariusze mundurowi, którzy wstąpią do służby od przyszłego roku, będą nabywać uprawnienia emerytalne po ukończeniu 55 lat pod warunkiem pełnienia służy przez 25 lat.
Nowi w wojsku...
Na co może liczyć żołnierz powołany do zawodowej służby wojskowej po raz pierwszy po 31 grudnia 2012 r.? Uzyska prawo do emerytury w wysokości 60 proc. podstawy jej wymiaru po 25 latach służby wojskowej. Świadczenie będzie wzrastać o 3 proc. po każdym kolejnym roku tej służby. Emerytura będzie ponadto podwyższana o 0,5 proc. podstawy jej wymiaru za każdy pełny miesiąc pełnienia służby na froncie w czasie wojny oraz w strefie działań wojennych.
Inaczej będzie też liczona podstawa wymiaru emerytury. Stanowić ją będzie średnie uposażenie żołnierza należne przez okres kolejnych dziesięciu lat kalendarzowych wybranych przez żołnierza. Gdy żołnierz nie wskaże kolejnych lat, podstawą wymiaru jego emerytury będzie jego średnie uposażenie należne za kolejne dziesięć lat kalendarzowych poprzedzających rok zwolnienia ze służby.
Etapy ustalania podstawy wymiaru należnej tym osobom emerytury to kolejno:
1. Zsumowanie uposażeń należnych żołnierzowi z wybranych przez niego lat.
2. Ustalenie stosunku każdej z tych sum do rocznej kwoty przeciętnego uposażenia żołnierzy zawodowych obowiązującego w danym roku kalendarzowym; wynik zostanie wyrażony w procentach z zaokrągleniem do setnych jego części (przeciętne uposażenie to wielokrotność kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej).
3. Obliczenie średniej arytmetycznej tych procentów, czyli ustalenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru emerytury.
4. Przemnożenie przez ustalony wskaźnik kwoty przeciętnego uposażenia obowiązującego w dniu zwolnienia żołnierza z zawodowej służby wojskowej.
Naliczona w ten sposób emerytura (bez dodatków, zasiłków i świadczeń pieniężnych, o których mowa w art. 25 ustawy) nie może przekroczyć 75 proc. podstawy jej wymiaru.
...i na służbie
Z kolei emerytura dla funkcjonariusza przyjętego po 31 grudnia 2012 r. po raz pierwszy do służby w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej lub w Służbie Więziennej przysługiwać będzie na następujących zasadach:
- podstawą jej wymiaru będzie średnie uposażenie funkcjonariusza za kolejnych, wybranych przez niego, dziesięć lat kalendarzowych (gdy ich nie wskaże, podstawą będzie jego średnie uposażenie należne przez kolejne dziesięć lat kalendarzowych poprzedzających rok zwolnienia ze służby);
- sposób ustalenia podstawy wymiaru emerytury będzie identyczny jak w przypadku żołnierzy zawodowych;
- emerytura (bez dodatków, zasiłków i świadczeń pieniężnych) również nie może przekroczyć 75 proc. podstawy jej wymiaru.
Tak więc zarówno dla żołnierzy zawodowych, jak i funkcjonariuszy wskazanych służb podstawą wymiaru emerytury będzie po zmianach średnie uposażenie z dziesięciu kolejnych kalendarzowych lat służby. Prawo wyboru tych dziesięciu kolejnych lat należy do żołnierza/funkcjonariusza.
Tym samym mają oni możliwość wskazania najbardziej korzystnego dla siebie okresu, z którego zostanie naliczona podstawa świadczenia emerytalnego. Gdy nie skorzystają z tego prawa, podstawą wymiaru emerytury będzie średnie uposażenie należne przez kolejnych dziesięć lat kalendarzowych poprzedzających rok zwolnienia ze służby.
Emerytura wynosić będzie 60 proc. ustalonej w powyższy sposób podstawy jej wymiaru po 25 latach służby. Wzrośnie o 3 proc. po każdym kolejnym roku tej służby. Ale jej maksymalny wymiar to 75 proc. podstawy wymiaru.
Podobnie jak dotychczas świadczenie będzie podwyższane o 0,5 proc. podstawy wymiaru za każdy miesiąc pełnienia służby na froncie w czasie wojny oraz w strefie działań wojennych. Dotyczyć to jednak będzie każdego pełnego, a nie rozpoczętego miesiąca, tak jak to funkcjonuje obecnie. Jest to jedyna okoliczność pozwalająca na podwyższanie emerytury.
W odczuciu żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy służb mundurowych emerytura, której podstawa wymiaru będzie liczona przy uwzględnieniu uposażeń ze znacznie dłuższego niż dotychczas okresu, będzie dużo niższa niż poprzednia. Dotychczas bowiem podstawę wymiaru świadczenia po 15 latach służby stanowiło 40 proc. ostatniego uposażenia, a maksymalna emerytura wynosiła 75 proc. ostatniej pensji.
Zdaniem NSZZ Policjantów wprowadzona w ustawach mundurowych zmiana zasad ustalania podstawy wymiaru emerytury spowoduje, że w przyszłości realna wartość świadczeń spadnie o 15 proc.
Skutki dla osób, które podejmą służbę przed 2013 rokiem
Omawiane zmiany w ustawach „mundurowych” dotyczą obligatoryjnie żołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy przyjętych do służby po raz pierwszy po 31 grudnia 2012 r., z wyłączeniem:
- żołnierza:
1) pełniącego służbę kandydacką 1 stycznia 2013 r., w przypadku powołania do zawodowej służby wojskowej bezpośrednio po ukończeniu służby kandydackiej,
2) powołanego do zawodowej służby wojskowej po 31 grudnia 2012 r., jeżeli przed tym powołaniem pełnił służbę w Policji, Urzędzie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej lub Służbie Więziennej, do której został powołany przed 1 stycznia 2013 r.,
- funkcjonariusza przyjętego do służby po 31 grudnia 2012 r., jeżeli przed tym przyjęciem:
pełnił służbę w Policji, Urzędzie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej lub Służbie Więziennej, do której został przyjęty przed 1 stycznia 2013 r.
Żołnierze, którzy zostali powołani po raz pierwszy przed 1 stycznia 2013 r. do zawodowej służby wojskowej lub służby kandydackiej lub innej służby uwzględnianej przy ustalaniu prawa do emerytury policyjnej, oraz funkcjonariusze, którzy zostali przyjęci po raz pierwszy przed 1 stycznia 2013 r. do służby w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej lub Służbie Więziennej lub do zawodowej służby wojskowej, mają prawo wyboru, według których zasad, dotychczasowych czy nowych, chcą mieć ustaloną emeryturę.
Oświadczenie o wyborze składa się do organu emerytalnego najpóźniej w dniu złożenia wniosku o ustalenie prawa do zaopatrzenia emerytalnego.
